Πάντα με γοήτευε ο πεσιμισμός. Φυσικά ως όρος είναι κάπως βαρύς και δεν εννοώ τον πεσιμισμό ως μια απόλυτη κατάσταση, ως μια σαφή έννοια. Τον αντιλαμβάνομαι και τον αποδέχομαι στην παραγωγική του εκδοχή. Σαν μεγάλους πεσιμιστές είδα κι ως τέτοιοι με γοήτευσαν ο Freud, ο Schopenhauer, ο Kafka και ο Guy Debord. Αρκετά διαφορετικοί κι όχι μονοδιάστατα πεσιμιστές. Ίσως ο Freud ξεχωρίζει ως ο πιο ξεκάθαρα πεσιμιστής ανάμεσά τους.

  • O Schopenhauer μετουσιώνει τον πεσιμισμό του όχι απλά σε κάτι παρήγορο, αλλά σε μια ηθική διδασκαλία που νοηματοδοτεί -εν τέλει- την ύπαρξη, παράγοντας το αίσθημα-πρόταγμα της συμπόνιας. Η συμπόνια -ως αντίδραση στην τραγικότητα και τ’ αδιέξοδα της ύπαρξης- είναι η βάση της συνύπαρξης. 

 

  • Ο Kafka μοιάζει ολότελα απελπισμένος. Όλη η ύπαρξη χαμένη σε λαβυρίνθους. Ένα βάσανο, ένας Γολγοθάς δίχως καν τη δραματική κορύφωση. Δεν υπάρχει ελευθερία, αποδέσμευση, ούτε καν η προοπτική της διάλυσης δεν λήγει το μαρτύριο. Υπάρχει όμως διαμαρτυρία. Το αδιέξοδο κυβερνά, ο λαβύρινθος σε καταπίνει, τα δεσμά δεν σπάνε και αυτή η κατάδειξη της απολυτότητας μιας κατάστασης που δεν αφήνει κανένα περιθώριο διαφυγής και ματαιώνει κάθε αντίσταση είναι. συγχρόνως, μια διαμαρτυρία. Και όποιος διαμαρτύρεται δεν παύει να ελπίζει. 

 

  • Ο Guy Debord είναι μια άλλη περίπτωση. Ο πεσιμισμός του αντλεί από τους Ρομαντικούς και εκφράζεται μέσω της αυτοκαταστροφής. Ο Guy θυμίζει ηφαίστειο που του αρνούνται την έκρηξη κι έτσι καταπίνει τη λάβα του και καίγεται. 

 

  • Στον Freud ο πεσιμισμός είναι διαρκής, πανταχού παρών. Δίχως υπερβολές, ξεκάθαρος. Δεν υπάρχει φως στα βάθη του ασυνειδήτου, δεν υπάρχει λύτρωση, σωτηρία. Δεν έχει νόημα η διαμαρτυρία, δεν καταγγέλλεται τίποτα, απλά διαπιστώνεται. Οποιαδήποτε λάμψη, οποιοδήποτε σημείο αναίρεσης του ερέβους υπονομεύεται. Μόνη προσδοκία ο μετριασμός του πόνου. Θυμίζει αρκετά τον σκοτεινό στοχασμό του “Εκκλησιαστή”. Γενικά η Παλαιά Διαθήκη ανιχνεύεται εύκολα στο φροϋδικό έργο. Στον Freud όμως η παραδεισένια άγνοια-ανευθυνότητα είναι οι ασύνειδες ορμές και το εγωιστικό αίτημα ικανοποίησης τους. Ενώ ο πολιτισμός -ως μια εσαεί τραυματική εμπειρία- δεν είναι αποτέλεσμα παρά μόνο του ανέφικτου της πλήρωσης των βαθύτερων επιθυμιών και δεν προσφέρει παρά μόνο την ελάττωση-διαχείριση του πόνου. Μ’ αυτό τον τρόπο αποδομεί την αλαζονεία του (δυτικού) υποκειμένου, φλερτάροντας παράλληλα με τον μηδενισμό. Δεν καταλήγει τελικά στον μηδενισμό, καθώς αναγνωρίζει την αναγκαιότητα συνύπαρξης, άρα και αξιών. Ούτε φτάνει στον τέλειο πεσιμισμό, αφού, παρ΄όλη την ψυχρότητά του, ο παππούς Freud δακρύζει. Ακούει και δακρύζει.

 

Κώστας Σκούρτης