Το υπόγειο (απόσπασμα) Φ. Ντοστογιέφσκι
Όχι, αληθινά, δεν είμαι δύστροπος άνθρωπος. Ή μάλλον, το γεγονός είναι πως ποτέ μου δεν κατάφερα να είμαι απολύτως τίποτα, – ούτε καλοκάγαθος, ούτε σκληρός, άγριος ή χυδαίος, άγιος, ήρωας, ή σκουλήκι. Απλούστατα κάθομαι μαζεμένος εδώ, σε τούτη τη φωλιά μου, γεμάτος αγωνία με την εξοργιστική κι ανώφελη σκέψη ότι, στο κάτω- κάτω, ένα άτομο δε μπορεί να μην είναι τίποτα, – γιατί μόνο ένας τρελός θα το πίστευε κάτι τέτοιο. Ναι, λέω στον εαυτό μου, ένας σύγχρονος άνθρωπος, στον ωραίο 19ο αιώνα μας, είναι έτσι ηθικά πλασμένος, υποχρεωμένος μάλιστα να παραμένει ένα άχρωμο πλάσμα, αφού οι άνθρωποι που έχουν κάποιο χαρακτήρα, οι λεγόμενοι άνθρωποι της δράσης είναι βασικά περιορισμένα άτομα. Αυτή η πεποίθηση βαραίνει πάνω μου σαράντα χρόνια τώρα. Σαράντα χρόνια πάνω σ’αυτή τη βάση στήριξα όλη τη ζωή μου και, σαράντα χρόνια, κύριοι είναι μια ολόκληρη ζωή, είναι το απώτερο όριο των γηρατειών. Το να ζήσει κανένας περισσότερο είναι, μου φαίνεται, αναξιόπρεπο, ταπεινό και χυδαίο. Ποιος θα’θελε να ζήσει πιο πολύ; Όχι, θέλω μια απάντηση πάνω σ’αυτό, – ειλικρινά από τα βάθη της καρδιάς σας! Ε, λοιπόν, αφήστε με να σας πω εγώ ποιός θα’θελε να ζήσει περισσότερο: μόνο οι τρελοί κι κατεργάρηδες. Ναι, το λέω για όλους. Κι έχω αυτό το δικαίωμα να το πω, γιατί κι εγώ ο ίδιος σκοπεύω να ζήσω ως τα εξήντα, ή τα εβδομήντα, και γιατί όχι, ως τα ογδόντα!… Αλλά, μια στιγμή, παρακαλώ!… Μια στιγμή, να πάρω την ανάσα μου!…
…
Για μεγάλο χρονικό διάστημα έλεγα ψέματα ως και στον ίδιο τον εαυτό μου, παρασταίνοντας τον οξύθυμο. Τώρα βέβαια είναι και πάλι από την ίδια κακία απέναντι στον εαυτό μου που ομολογώ ότι έλεγα ψέματα. Γιατί στην πραγματικότητα, το μόνο που έκανα ήταν να παίζω λιγάκι, ας πούμε μ’όσους έρχονταν στο γραφείο να μου ζητήσουν κάποια πληροφορία, ακόμη και μ’εκείνο τον αχώνευτο αξιωματικό. Ενώ, όσο κι αν προσπαθούσα μου ήταν αδύνατο να θυμώσω πραγματικά.
Κάθε μέρα ανακαλύπτω στον εαυτό μου χαρακτηριστικά που είναι κυριολεκτικά έξω από κάθε λογική και κατανόηση, και που τα νιώθω να συσσωρεύονται μέσα μου, ενώ είμαι βέβαιος ότι ως το τέλος της ζωής μου θα συνεχίζουν να παλεύουν εντός μου. Παρόλαυτά, πολύ συχνά κι ενώ αυτά τα χαρακτηριστικά αγωνίζονταν για να βγουν στην επιφάνεια εγώ ποτέ δεν τους έδωσα αυτό το δικαίωμα.