Η έννοια της αγωνίας

Στο απόσπασμα που ακολουθεί, ο Κίρκεγκωρ υποστηρίζει ότι η αγωνία δημιουργείται τη στιγμή που ο άνθρωπος συνειδητοποιεί ότι έχει την ευκολία να επιλέξει ελεύθερα τι θέλει να κάνει στη ζωή του. Η ανακάλυψη αυτής της ελευθερίας καθίσταται συγκλονιστική από την ακαθόριστη σειρά μελλοντικών πιθανοτήτων, από την απροσδιοριστία των δρόμων που προσφέρονται, στην πλήρη έλλειψη κατευθυντηρίων σχετικά με τις επιλογές που πρέπει να επιτελεστούν. 

σαίρεν.jpg

Πορτρέτο του Κίρκεγκωρ, Μιλάνο, Εθνική Ιστορική Φωτοθήκη 

Η αγωνία μπορεί να συγκριθεί με τον ίλιγγο. Όποιος στρέφει το βλέμμα του στο βάθος μιας αβύσσου, καταλαμβάνεται από ίλιγγο. Η αιτία, όμως, δεν βρίσκεται ούτε στο βλέμμα ούτε στην άβυσσο: διότι πρέπει να κοιτάξουμε εκεί.

Έτσι, η αγωνία είναι ο ίλιγγος της ελευθερίας, που προσβάλλει ενώ το πνεύμα είναι έτοιμο να θέσει τη σύνθεση και την ελευθερία, κοιτάζοντας κάτω στην πιθανότητά του, δράττει το πεπερασμένο για να σταματήσει σε αυτό. Σε αυτόν τον ίλιγγο η ελευθερία εκπίπτει. Περισσότερο παραπέρα η ψυχολογία δεν μπορεί να πάει και ούτε το θέλει.

Την ίδια στιγμή τα πάντα έχουν αλλάξει και, ενώ η ελευθερία υψώνεται εκ νέου, βλέπει ότι είναι ένοχη.

Ανάμεσα σε αυτές τις δυο στιγμές βρίσκεται το άλμα, το οποίο καμία επιστήμη δεν εξήγησε, ούτε μπορεί να εξηγήσει. Εκείνος που είναι ένοχος στην αγωνία, γίνεται με έναν τρόπο αμφιλεγόμενο όσο ποτέ. Η αγωνία είναι μια θηλυκή κατάρρευση, στην οποία η ελευθερία ατονεί. Από ψυχολογική σκοπιά, η πτώση του αμαρτήματος συμβαίνει πάντοτε στην αδυναμία. Ταυτόχρονα, η αγωνία είναι μια κατάσταση που περισσότερο από κάθε άλλη αυτοεπιβεβαιώνεται και καμία συγκεκριμένη εκδήλωση της ελευθερίας δεν είναι τόσο ο εαυτός της ως πιθανότητα για κάθε συγκεκριμένη κατάσταση.

Αυτή είναι η όψη υπό την οποία νικά και η οποία καθορίζει την αμφιλεγόμενη στάση του ατόμου, μια στάση με ανάμεικτη συμπάθεια και αντιπάθεια. Στην αγωνία βρίσκεται το εγωιστικό άπειρο της πιθανότητας, που δεν επιχειρεί ως επιλογή, αλλά αγωνιά με την παγίδα της γλυκιάς της σαγήνης. 

Πηγή: Ιστορία της Φιλοσοφίας, σε επιστημονική επιμέλεια των Umberto Eco και Riccardo Fedriga, εκδόσεις Πεδίο για τα ελληνικά γράμματα, ειδική έκδοση για την εφημερίδα το Bήμα.

ISBN: 978-960-503-932-5