-Κείμενο των Γιώργου Περόγαμβρου και Χριστίνας Γιαβάσογλου

“Η ΕΥΝΟΟΥΜΕΝΗ”

Ι

Το λανθιμικό μακελειό

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Ο Γιώργος Λάνθιμος είναι αλήθεια πως τα τελευταία χρόνια γράφει το δικό του success story στις κινηματογραφικές αίθουσες. Και κάτι τέτοιο στην Ελλάδα γίνεται σαφές όταν ξεκινάμε τα επίθετα του στυλ “λανθιμικός-ή-ό” ᐧ το “λανθιμικό περιβάλλον”, η “λανθιμική ατμόσφαιρα” και δεν συμμαζεύεται. Η “Ευνοούμενη” ,έρχεται λοιπόν να προσθέσει άλλη μία επιτυχία στο “λανθιμικό σύμπαν” και μερικά ακόμα βραβεία στη συλλογή του Έλληνα σκηνοθέτη. Βέβαια, δεν θα μπορούσε μια ταινία τόσο ιδιαίτερη να μην προκαλέσει την γνωστή φρενίτιδα σε κριτικούς κινηματογράφου, αλλά και στο φιλοθεάμον κοινό ᐧ διχογνωμία και αναλύσεις επί αναλύσεων, άλλοι με επαίνους, άλλοι με μία αναίτια χολή και λίγες δόσεις ελληνικής ζήλειας. Έτσι,όπως κάθε σινεφίλ που σέβεται τον εαυτό του, σπεύσαμε στις κινηματογραφικές αίθουσες για να ανακαλύψουμε την αιτία του πρόσφατου πανελλαδικού μακελειού.

ΙΙ

Ο κόσμος της “Ευνοούμενης”

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Η Ευνοούμενη διαδραματίζεται στην Αγγλία του 18ου αιώνα κατά τη διάρκεια του πολυδάπανου πολέμου της Ισπανικής Διαδοχής. Την περίοδο της μάχης μεταξύ Αγγλίας και Γαλλίας, στον θρόνο της Αγγλίας βρίσκεται η Βασίλισσα Άννα (Ολίβια Κόλμαν), η οποία κυβερνά βάση των συμβουλών της παιδικής της φίλης Δούκισσας του Μάρλμπορο Σάρα Τσώρτσιλ (Ρέιτσελ Βάις). Η ιστορία μας ξεκινάει όταν η ξαδέρφη της Σάρας, Άμπιγκεϊλ Χιλ (Έμμα Στόουν) η οποία έχει χάσει τους τίτλους αλλά και την περιουσία της, λόγω της άτακτης ζωής του πατέρα της, έρχεται να ζητήσει εργασία στο παλάτι, με τη Σάρα να τη βοηθάει δίνοντάς της μια θέση στο υπηρετικό προσωπικό. Τα πραγματικά κίνητρα της Άμπιγκεϊλ, όμως,αποκαλύπτονται όταν της δίνεται η ευκαιρία να έρθει πιο κοντά στη βασίλισσα Άννα, αφού καταφέρνει να ησυχάσει τον πόνο της σε μια κρίση αρθρίτιδας. Λόγω και των διοικητικών υποχρεώσεων της Σάρας, οι οποίες την κρατάνε μακριά από την Άννα, η Άμπιγκεϊλ προσπαθεί να γίνει εκείνη “η ευνοούμενη” της Βασίλισσας, με απώτερο σκοπό να ανακτήσει τον τίτλο της “Λαίδης” και την περιουσία της. Έτσι, ξεκινάει μια σκυταλοδρομία δολοπλοκιών μεταξύ της Σάρας και της Άμπιγκεϊλ για την καρδιά της βασίλισσας με φόντο των Αγγλογαλλικό πόλεμο για την ισπανική διαδοχή.

ΙΙΙ

Ένα παιχνίδι εξουσίας

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Η “Ευνοούμενη”, αν και είναι η πιο “εύπεπτη” ταινία σκηνοθεσίας Λάνθιμου, αφού άλλωστε το σενάριο ανήκει στους Ντέμπορα Ντέιβις-Τόνι ΜακΝάμαρα, δεν λείπουν αλληγορικές σκηνές και συμπυκνωμένα κοινωνικά και ηθικά μηνύματα. Αρχικά γίνονται αναφορές με σατυρική διάθεση, στα κακώς κείμενα εσωτερικά του παλατιού και την διαφθορά που επιφέρει η εξουσία. Μέσα απ’τον φακό του Λάνθιμου , με έντονα γκρο-πλαν και μουσική κλιμάκωση, βλέπουμε τα υψηλά πρόσωπα του παλατιού να εκπίπτουν, μέσα από σαχλές ασχολίες, όπως η χαρακτηριστική χηνοδρομία, και υπερβολικά σπάταλες εκδηλώσεις, ενώ την ίδια στιγμή γίνεται λόγος για αύξηση φόρων και για την εξαθλίωση των αγροτών. Επί της ουσίας, κρίνεται ολόκληρος ο θεσμός της βασιλείας, κάτι που ενισχύεται και από τον καθοδηγούμενο ρόλο της Βασίλισσας Άννας, της οποίας οι διοικητικές αποφάσεις παίρνονται με έναν μωρουδιακό τρόπο συμπάθειας. Με αυτόν τον τρόπο, δημιουργείται μια αριστοκρατική κυβέρνηση του “φαίνεσθαι”, ενώ στην πραγματικότητα είμαστε αντιμέτωποι με μια μοναρχία, με μονάρχη την εκάστοτε ευνοούμενη της Άννας. Πρόκειται, λοιπόν, για ένα συνεχές παιχνίδι εξουσίας και επιρροής σε δύο βασικούς άξονες : της κυβέρνησης στην Βασίλισσα ,και των δύο γυναικών (Σάρας και Άμπιγκεϊλ) στην Βασίλισσα.

 

ΙV

Η έκπτωτη Άμπιγκεϊλ

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Η τοξικότητα της εξουσίας γίνεται ξεκάθαρη, αν παρατηρήσουμε την εξέλιξη της Άμπιγκεϊλ. Στην αρχή της ταινίας, βρισκόμαστε απέναντι σε μια ταπεινή και ευγενική κοπέλα, που δέχεται τις διαταγές και τις τιμωρίες των ανωτέρων της και τηρεί τον λόγο της Σάρας κατά γράμμα. Όταν, μάλιστα η Σάρα εξηγεί τον σκληρό και ανήθικο κόσμο του παλατιού κατά τη διάρκεια ενός μαθήματος σκοποβολής, η Άμπιγκεϊλ της υπόσχεται παντοτινή πίστη. Σταδιακά, όμως, η Άμπιγκεϊλ επιστρατεύει ολοένα και πιο ανήθικα μέσα για να πετύχει τον στόχο της. Δε διστάζει να παντρευτεί χειριστικά έναν βαρόνο που την είχε ερωτευτεί, να κατηγορήσει την Σάρα για ξυλοδαρμό, αλλά και να την δηλητηριάσει, ώστε να αποσυρθεί οριστικά από το “παιχνίδι”. Το ιδιαίτερα ενδιαφέρον σημείο σεναριακά είναι η έντεχνη μεταστροφή της συμπάθειας του θεατή από την Άμπιγκεϊλ στην Σάρα, χωρίς να υπάρξει ξεκάθαρο σημείο καμπής. Οι δύο χαρακτήρες αποκαλύπτονται, με αυτόν της Άμπιγκεϊλ να χειροτερεύει μέρα τη μέρα, ενώ της Σάρα να ακολουθεί μια σταθερή, ειλικρινή πορεία.

V

Τα 17 κουνέλια

~~~~~~~~~~~~~~~~~

Το σημαντικότερο σύμβολο που χρησιμοποιεί η ταινία είναι τα 17 κουνέλια που έχει στην κατοχή της η Βασίλισσα Άννα, τα οποία αντιστοιχούν στα 17 παιδιά που έχασε (6 πέθαναν μέσα στα πρώτα χρόνια της ζωής τους, 8 ήταν θνησιγενή και 4 αποβολές). Στην τελική σκηνή της ταινίας, ενώ η Άμπιγκεϊλ νομίζει πως έχει κερδίσει τον πόλεμο με την Σάρα, η οποία έχει εκδιωχθεί από το παλάτι, και πως πλέον είναι η μοναδική ευνοούμενη της Άννας, βλέπουμε ένα πλάνο στο οποίο πατάει αδιάφορα ένα από τα κουνέλια. Η Άννα, η οποία λόγω της αρρώστιας της βρίσκεται κλινήρης, ακούγοντας τις στριγγλιές του “παιδιού” της ξυπνάει από τον λήθαργό της και αρχίζει να φωνάζει πέφτοντας στο πάτωμα. Η Άμπιγκεϊλ σπεύδει να τη βοηθήσει να σηκωθεί κάτι που εξοργίζει τη βασίλισσα, η οποία εν τέλει καταφέρνει να σταθεί με τις δικές της δυνάμεις. Έπειτα ζητάει από την “ευνοούμενή” της να της τρίψει τα πόδια. Σε αυτή την τελευταία σκηνή, ο Λάνθιμος κάνοντας τα μαγικά του μας παρουσιάζει ένα έντονο μοντάζ στο οποίο οι εικόνες της Βασίλισσας, της Άμπιγκεϊλ και ενός πλήθους κουνελιών εναλλάσσονται με έναν ολοένα και γρηγορότερο ρυθμό μέχρι να γίνουν ένα. Με αυτή την εικόνα ο Λάνθιμος καταφέρνει τρία πράγματα:

• Αρχικά, δείχνει την πραγματική αξία της Άμπιγκεϊλ στα μάτια της Άννας. Στο τέλος, όσο κι αν η Άμπιγκεϊλ θέλει να πιστεύει πως είναι η ευνοούμενη της βασίλισσας, καταλαβαίνει πως δεν είναι τίποτα παραπάνω από ένα ακόμα κουνέλι. Το κουνέλι που αντιστοιχεί στη Σάρα, τον μοναδικό άνθρωπο που αγαπούσε ανιδιοτελώς την Άννα και πλέον έχει χαθεί από τη ζωή της, αφήνοντας ως υποδεέστερο υποκατάστατο την Άμπιγκεϊλ.
• Επιπλέον, σε αυτήν τη σκηνή οι δύο γυναίκες φαίνεται να έχουν χάσει την αρχική τους ικμάδα, καθώς συνειδητοποιούν πως και οι δύο πλέον βρίσκονται στη θέση των κουνελιών. Όπως τα κουνέλια ήταν στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους κλεισμένα στα κλουβιά τους, έτσι κι αυτές έχουν φυλακιστεί, με το κλουβί της καθεμιάς να είναι η άλλη. Η Βασίλισσα, ούσα πλέον τελείως αδύναμη και πολύ κοντά στον θάνατο (αν και δεν αναφέρεται στην ταινία, η Βασίλισσα Άννα πέθανε έναν μήνα μετά την αποχώρηση της Σάρας) είναι στο “έλεος” ενός ανθρώπου ο οποίος δεν ενδιαφέρεται πραγματικά για εκείνη παρά μόνο για την εξουσία που μπορεί και ασκεί διαμέσου της. Από την άλλη, η Άμπιγκεϊλ βλέποντας τη στάση της Άννας να αλλάζει,καταλαβαίνει πως η προσπάθειά της για απελευθἐρωση οδήγησε τελικά στην “σκλαβιά” της εξάρτησης από την Άννα. Φυσικά, αν και δεν υπάρχει στο τελικό πλάνο, φυλακισμένη είναι και η Σάρα, η οποία είναι πλέον καταδικασμένη να ζει μακριά από τη λατρεμένη της Άννα, για χάρη της οποίας ήταν διατεθειμένη να θυσιάσει ακόμη και τον άντρα της.
• Τα κουνέλια στο τέλος της ταινίας είναι επίσης σύμβολο της χαμένης αθωότητας που πληθαίνει.Κάθε κουνέλι είναι ένα μωρό, νεκρό, χαμένο. Ας σκεφτούμε τώρα πως η Άννα δεν ήταν απλώς ερωτευμένη με την Σάρα, αλλά την αγαπούσε, και μάλιστα με μία αγάπη αφελή, αθώα και οριακά παιδική. Σε αντιδιαστολή, η σχέση της με την Άμπιγκεϊλ βασίζονταν στη σαρκική απόλαυση·κανένα συναίσθημα και προφανώς καμία αθωότητα. Παράλληλα, η Άμπιγκεϊλ στη διάρκεια της ταινίας χάνει κλιμακωτά την αθωότητά της με αποκορύφωμα εννοείται το τέλος. Εξ’ου και η σκηνή του πατήματος του κουνελιού, αλλά και το πλήθος των κουνελιών που τελικά μεταφέρουν και την σύγχυση των δύο γυναικών.