Ιουλίτα Ηλιοπούλου: “Ο ποιητικός στοχασμός λειτουργεί μέσα από την γλώσσα που τον παράγει”

Η Ιουλίτα Ηλιοπούλου μας μιλάει για την ποίηση, την ελληνική γλώσσα και το νέο της έργο, ενώ μοιράζεται μαζί μας ένα υπέροχο ποίημα ! 

Συνέντευξη : Χριστίνα Γιαβάσογλου

---

“Για να πατάς στέρεα στη γη, πρέπει το ένα πόδι σου να είναι έξω από τη γη”, έτσι είχε γράψει ο Οδυσσέας Ελύτης στο έργο του “Μαρία Νεφέλη”. Και είναι λογικό τέτοια λόγια να διατυπώνονται από  έναν ποιητή , γιατί η ποίηση είναι αυτή η μετέωρη κατάσταση μεταξύ ονείρου και πραγματικότητας.

Πριν μερικές μέρες είχαμε την χαρά να επικοινωνήσουμε με μία θεματοφύλακα της ελληνικής ποίησης και την πνευματική κληρονόμο του Οδυσσέα Ελύτη. Η Ιουλίτα Ηλιοπούλου έχει αφιερώσει την ζωή της στην ποιητική και λογοτεχνική μελέτη και συγγραφή, ξεκινώντας με σπουδές Βυζαντινής και Νεοελληνικής Φιλολογίας, αλλά και σπουδές θεάτρου στη Δραματική Σχολή του Ωδείου Αθηνών. Τα τελευταία χρόνια μάλιστα , επιμελείται και συμμετέχει σε προγράμματα λόγου και μουσικής, συνδυάζοντας τις δύο της “καλλιτεχνικές αγάπες”.

Πρόσφατα παρουσίασε την όγδοη ποιητική της συλλογή με τίτλο “Το ψηφιδωτό της νύχτας” , από τις εκδόσεις ΥΨΙΛΟΝ. Σαράντα οκτώ ποιήματα κάτω από το φως του φεγγαριού, με την νύχτα σαν έννοια να χρησιμοποιείται πολυδιάστατα, σε μία κουβέντα για την ομορφιά , τον έρωτα , την αδικία , την αέναη αναζήτηση.

Ο λόγος στην ίδια…

 

Τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε μια επιστροφή στον ποιητικό λόγο, ειδικά από νέα παιδιά. Τι πιστεύετε ότι πυροδότησε αυτή την εξέλιξη; Ποια είναι η άποψή σας για το ποιητικό έργο που παράγεται στην Ελλάδα αυτόν τον καιρό;

Πιστεύω ότι πάντοτε στην Ελλάδα υπήρχε και υπάρχει μία τάση προς την ποιητική τέχνη, μεγαλύτερη απ’ ότι σε άλλες χώρες. Είναι η ίδια η γλώσσα, το εύπλαστο που την χαρακτηρίζει και που ωθεί προς την ποιητική έκφραση. Άλλωστε η ροπή προς την ποίηση   αποδεικνύεται  και από  την εκδοτική παραγωγή και όχι μόνον των τελευταίων ετών. Υπάρχει λοιπόν απ΄την μια η γνήσια ανάγκη έκφρασης μέσω της ποίησης, αλλά και απ΄την άλλη η αντίληψη πως ποίηση είναι ό,τι με συντομευμένες προτάσεις διατυπώνεται, αδιάφορο αν υπακούει σε κάποιους γραπτούς –άγραφους «ποιητικούς  νόμους».Ωστόσο μέσω της πράξης , του πειραματισμού, της ανατροπής ,της τόλμης παράγεται έργο και στην Ελλάδα υπάρχουν και σήμερα πολλές ποιητικές αναμοχλεύσεις αλλά και αξιοσημείωτες ήδη παρουσίες .

Ανάμεσα στα υπόλοιπα κακώς κείμενα που βλέπουμε στην χώρα, παρατηρούμε και μία “κακοποίηση” της ελληνικής γλώσσας, από τα δελτία ειδήσεων έως τα σχολικά βιβλία(!) . Ποια είναι η θέασή σας σχετικά με αυτό ; Μπορούμε να κάνουμε λόγο για ποιητικό στοχασμό, με μία γλώσσα υπεραπλουστευμένη και στεγνή ;

Η γλώσσα είναι μία σπουδαία υπόθεση! Είναι ένα ουσιώδες χαρακτηριστικό μας  και η αδιαφορία μας για αυτήν υποδαυλίζει την αποξένωσή από την ίδια την ταυτότητα μας. Διαθέτοντας μάλιστα μία γλώσσα με πολυαιώνια παρουσία, με ορατές επάνω της τις όψεις της ιστορίας ,θα ήταν καλό να εκμεταλλευόμαστε τον πλούτο και τις άπειρες δυνατότητες της ,αντί να καταφεύγουμε σε μια υπονομευτική απλούστευση ή και στην αυξανόμενη υιοθέτηση ξένων λέξεων στην καθημερινή μας επικοινωνία. Ο ποιητικός στοχασμός σίγουρα λειτουργεί μέσα από την γλώσσα που τον παράγει. Άλλωστε αυτό που λέμε ποιητική γραμματική έχει να κάνει με τον τρόπο χρήσης της γλώσσας, με την ιδιαιτερότητα των ιδεών του κάθε ποιητή ,με την διόρθωση του λόγου. Ποίηση είναι βέβαια λόγος αλλά είναι και δυναμική ,ένα διάνυσμα σκέψης που στοχεύει στην καρδιά της λέξης ή και στην λέξη της καρδιάς μας. Ακόμα και με μια αποστεγνωμένη γλώσσα ο ρόλος της ποίησης είναι και να διευρύνει αυτήν την γλώσσα προς την κατεύθυνση του ουσιώδους αλλά και του πρωτότυπου ,του νέου. Μ’ άλλα λόγια ο ρόλος της ποίησης είναι εκτός των άλλων να ξανακάνει την γλώσσα πλούσια , να αναδείξει το ήθος της, την οξύτητα και ευαισθησία της.

 

Όσον αφορά την δική σας ποίηση, τον Οκτώβριο του 2018 κυκλοφορήσατε το “Ψηφιδωτό της νύχτας” σας. Θέλετε να μας πείτε δύο λόγια για τις “ψηφίδες” με τις οποίες συνθέσατε το ποιητικό σας ψηφιδωτό ;

Χρησιμοποιώ γλωσσικές ψηφίδες ,αλλά και  ψηφίδες αισθήσεων, σκέψης, αισθημάτων .Το αλφάβητο μού παρέχει μια σειρά ισότιμων ψηφίων-γραμμάτων, από τα οποία προκύπτουν λέξεις ,έννοιες , ψυχικές αντιδράσεις ,αναφορές. Μέσα στο νυχτερινό αέρα που έχω επιλέξει ως πλαίσιο «χτίζονται οι παρουσίες των ποιημάτων» ,μ΄ άλλα λόγια διαρθρώνεται ο κοινός τους άξονας αλλά και τα  διαφορετικά τους  θέματα.

Η “νύχτα” είναι μία έννοια που μου μοιάζει να σας έχει απασχολήσει πολύ τον τελευταίο καιρό. Έχουμε τις “Μπεμπελούνες” σας , μια υπέροχη σειρά τραγουδιών του φεγγαριού σε μουσική Γιώργου Κουρουπού και τώρα το “Ψηφιδωτό της νύχτας”. Τι είναι εκείνο που σας γοητεύει στη νύχτα , τι σηματοδοτεί για εσάς ;

Δεν είναι θέμα γοητείας ,αλλά πολλαπλών χρήσεων της λέξης. Στο Ψηφιδωτό χρησιμοποιώ την λέξη νύχτα με την κυριολεκτική και την μεταφορική της σημασία. Νύχτα δεν είναι μόνον  το βράδυ ,αλλά και η δυσδιάκριτη κατάσταση, και το τέλος του αιώνα ,η κυριαρχία του άδικου, η διάψευση , η ακύρωση των ονείρων ,η άγνοια ,ο φόβος, η σκοτεινιά που κάνει να κινούνται απειλητικά οι σκιές αλλά και να λάμπουν περισσότερο τ’ άστρα. Η νύχτα δίνει τον καμβά για να διαρθρωθεί αυτό το ψηφιδωτό λέξεων ,εννοιών, εικόνων αισθήσεων. Είναι η χρονική στιγμή των δύο όψεων ,της αγκαλιάς αλλά και της μοναξιάς. Ανάλογα και στις « Μπεμπελούνες» στα τραγούδια του φεγγαριού υπάρχει η επιθυμία ,αλλά και η απουσία, ο έρωτας αλλά και η λύπη ,η τρυφερότητα αλλά και η χαρά.

 

 Στα πρώτα σας ποιητικά βήματα είχατε την τύχη να ζήσετε δίπλα στον Οδυσσέα Ελύτη. Κατά πόσο αυτό επηρέασε την ποιητική σας πορεία; Νιώσατε ποτέ βάρος ευθύνης , εκτός από τεράστια ευλογία ;

Έχω πει πολλές φορές ότι δεν ένιωσα ποτέ βάρος ευθύνης αλλά αγάπη και αφοσίωση γι΄αυτό το μέγιστο έργο, το έργο του Οδυσσέα Ελύτη, που προσπαθώ να το διαχειρίζομαι σύμφωνα με τις αρχές και αντιλήψεις του δημιουργού του. Διδάχτηκα πολλά για την τέχνη και τη ζωή από την παρουσία αλλά και από το έργο του Ελύτη  ,όπως άλλωστε και κάθε άλλος μελετητής ,όπως και κάθε φανατικός αναγνώστης .Δεν ένιωσα ποτέ να επηρεάζομαι στη δική μου γραφή. -Άλλωστε αυτό που προσδιορίζει εν τέλει την γραφή μας, δεν είναι οι γνώσεις τόσο, όσο η ιδιοσυγκρασία μας ,οι υπαρξιακές δομές μας και η φυσική κλίση μας βέβαια- Ίσως  ένιωσα τους άλλους να επηρεάζονται στον τρόπο που με αντιμετωπίζουν, ακόμα και όταν δεν με γνωρίζουν. Κρινόμαστε βέβαια  όλοι κι ας νομίζουμε πως κρίνουμε.

Στις 14 Μαρτίου, παρουσιάσατε τραγούδια και ποιήματα για την νύχτα σε μελοποίηση Γιώργου Κουρουπού, στο Ίδρυμα Β&Μ Θεοχαράκη. Θα θέλατε να μοιραστείτε μαζί μας μερικές πληροφορίες για την εκδήλωση , αλλά και τα μελλοντικά σας σχέδια;

Ήταν μια πολύ όμορφη βραδιά όπου παρουσιάσαμε έναν καινούργιο κύκλο τραγουδιών του Γιώργου Κουρουπού βασισμένο σε ποιήματα του εικοστού αιώνα. Μελοποιημένα ποιήματα των: Διονυσίου Σολωμού, Γιώργου Σαραντάρη, Παυλίνας Παμπούδη, Λεωνίδα Κακάρογλου, Γιάννη Βαρβέρη, Οδυσσέα Ελύτη, Νίκου Εγγονόπουλου, Κώστα Καρυωτάκη, Ανδρέα Εμπειρίκου, Γιάννη Ρίτσου και δικά μου παρουσιάστηκαν  μέσα από την ευαισθησία της μουσικής του Γιώργου Κουρουπού, χαρτογραφώντας μ’ έναν πρωτότυπο τρόπο  τον ελληνικό νυχτερινό ουρανό. Τα μελλοντικά μου σχέδια; Έχω προγραμματισμένες κάποιες παρουσιάσεις του «Ψηφιδωτού της νύχτας» ,της νέας μου ποιητικής συλλογής σε άλλες πόλεις πέραν των Αθηνών και βέβαια πάντα έχω το γράψιμο ,είτε πρόκειται για ομιλίες ,είτε για νέα ποιήματα και πεζά. 

Καθώς ItravelPoetry, θα θέλαμε να μοιραστείτε μαζί μας έναν αγαπημένο προορισμό και ένα αγαπημένο ποίημα .

Οι Σπέτσες είναι για μένα ένα αγαπημένο ταξίδι. Δεν θα σας αναφέρω αγαπημένο ποίημα ,γιατί είναι πολλά , αίφνης όλο το Μονόγραμμα ,τα Τρία ποιήματα με σημαία Ευκαιρίας του Οδυσσέα Ελύτη και τόσα άλλα. Θα μοιραστώ μαζί σας  ένα δικό μου ποίημα από το Ψηφιδωτό  που αναφέρεται στις Σπέτσες.

– ISOLA DI SPEZIE-

Μικρό βαρκάκι που άφησε στον ύπνο του ένα παιδί

Κι έφτασε χρόνια πολλά μετά

Με φύκια και με όστρακα κι αλάτι φεγγαριού

Ν’ αράξει  – ξύλινο βαπόρι – στο Παλιό Λιμάνι

Γραμμή ,γραμμή θαλασσινή ,στεριές και βότσαλα

Γράφοντας στο χαρτί όπως γλιστρώντας μες το κύμα

Ζάστανο, Αγριόπετρες, Βρυσάδα, Αλαχνά,

Έλωνα  ,Λιγονέρι, Ζογεριά, Πετράκι, Βρέλος

Και πάνω εκεί σημειώνοντας με πράσινη νερομπογιά,

Λουίζες  κι αρμπαρόριζες, βασιλικά, δυόσμους ,λεβάντες

Στις γλάστρες  γύρω στις αυλές

Στις μαλακές πλαγιές με τις πευκοβελόνες, ώσπου

Αργά αργά βαρύ απ΄τα πολλά τα όνειρα βαρκάκι ενός παιδιού

Κατάκοπο να γείρει στο παχύ στρώμα των νερών

Να ξαποστάσει

Μεγάλο πετροκάραβο που το’ φερε ο βοριάς

Να βλέπει γαλήνιο κι από κοντά

Το νησί που αγάπησε των αρωμάτων.

 

Ευχαριστούμε πολύ για τον χρόνο σας !

Κι εγώ ευχαριστώ !