Ο τελευταίος πειρασμός| Νίκος Καζαντζάκης

-Απόσπασμα του προλόγου του “Τελευταίου Πειρασμού”,του βιβλίου που στάθηκε αιτία της οριστικής ρίξης του Νίκου Καζαντζάκη τόσο με την καθολική όσο και με της ορθόδοξη εκκλησία.-

Η θρησκευτικότητα του Νίκου Καζαντζάκη, μπορεί εύκολα να γίνει αντιληπτή από οποιονδήποτε διαβάσει κάποια συγκεκριμένα έργα του, με θεολογικές προεκτάσεις. Αρκεί ο αναγνώστης τη στιγμή που κοινωνεί τις σκέψεις του δημιουργού να μην διακατέχεται από δογματισμούς και κοντοφθαλμοσύνη , όπως δυστυχώς συνέβη με αρκετούς σύγχρονους του συγγραφέα , αλλά και την ίδια την ορθόδοξη και καθολική εκκλησία.

Ο Καζαντζάκης ,μεγαλωμένος στην Κρήτη, πάλευε από νεαρή ηλικία να συλλάβει την ουσία της θεότητας, την δύναμη εκείνη που νιώθει να καθορίζει τους λόγους και τα έργα του. Μιλά για τον Θεό με οικειότητα, τον νιώθει κοντά του , λέει χαρακτηριστικά :  «… ο Θεός δε βρίσκεται στα μοναστήρια, βρίσκεται στα σπίτια των ανθρώπων! Όπου άνδρας και γυναίκα, εκεί και ο Θεός, όπου παιδιά κι έγνοιες και μαγερέματα και καβγάδες και φιλιωμοί, εκεί και ο Θεός. Μην ακούς τι λεν οι μουνούχοι. Τα δε φτάνει η αλεπού τα κάνει κρεμαστάρια. Αυτός που σου λέω εγώ, ο σπιτίσιος όχι ο μοναστηρίσιος, είναι ο αληθινός Θεός. Αυτόν να προσκυνάς. Ο άλλος για τους μουνούχους και τους τεμπέληδες…» . Αφιερώνει χρόνια στην αναζήτηση αυτή του αληθινού Θεού, ταξιδεύει , γνωρίζει το βουδισμό , διαβάζει Δυτικούς , και η σχέση του με το Θεό ,αντί να κλονιστεί ολοένα και δυναμώνει. Βασικό στοιχείο όμως είναι η ανθρώπινη πλευρά Του, ο Θεός σαν υπαρκτή πατρική φιγούρα .

Φυσικά οι θεολογικές του αντιλήψεις αποτυπώνονται στα έργα του. Αναφορές στα θεία με σπουδαίο λογοτεχνικό και φιλοσοφικό ενδιαφέρον, βρίσκουν τον κλήρο καθ’ολοκληρίαν αντίθετο. Μάλιστα τα έργα : «ο Τελευταίος Πειρασμός», «ο Χριστός ξανασταυρώνεται» και «Καπετάν Μιχάλης», απαγορεύτηκαν με απόφαση της Ιεράς Συνόδου, ως ασεβή και προκλητικά για τα “χρηστά ήθη”. Συμπεριελήφθησαν δε , στο  Index Librorum Prohibitorum (“Κατάλογος Απαγορευμένων Βιβλίων”) ,τον κατάλογο εντύπων τα οποία λογοκρίθηκαν από την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία καθώς τα θεωρούσε επικίνδυνα για την ίδια και για την πίστη των μελών της. Μάλιστα όταν έμαθε ο συγγραφέας την απόφαση αυτή απέστειλε  τηλεγράφημα στην Επιτροπή του Index με τη φράση του χριστιανού απολογητή Τερτυλλιανού «Ad tuum, Domine, tribunal apello», δηλαδή «Στο Δικαστήριό σου, Κύριε, κάνω έφεση».

Ο πρόλογος και μόνον του “Τελευταίου Πειρασμού” είναι αρκετός για να δικαιώσουμε τούτη την “έφεση” :

-ΠΡΟΛΟΓΟΣ -ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ-

“Η δυαδική υπόσταση του Χριστού στάθηκε για μένα πάντα βαθύ, ανεξερεύνητο μυστήριο· η λαχτάρα, η τόσο ανθρώπινη, η τόσο υπεράνθρωπη, να φτάσει ο άνθρωπος ως το Θεό – ή πιο σωστά: να επιστρέψει ο άνθρωπος στο Θεό και να ταυτισθεί μαζί του· η νοσταλγία αυτή, η τόσο μυστική και συνάμα τόσο πραγματική, άνοιγε μέσα μου πληγές και πηγές μεγάλες.

Από τη νεότητά μου η πρωταρχική αγωνία μου, από όπου πήγαζαν όλες μου οι χαρές κι όλες μου οι πίκρες, ήταν τούτη: η ακατάπαυτη, ανήλεη πάλη ανάμεσα στο πνέμα και στη σάρκα.

Μέσα μου παμπάλαιες ανθρώπινες και προανθρώπινες σκοτεινές δυνάμεις του Πονηρού· μέσα μου παμπάλαιες ανθρώπινες και προανθρώπινες φωτερές δυνάμεις τού Θεού· κι η ψυχή μου ήταν η παλαίστρα όπου οι δύο τούτοι στρατοί χτυπιούνταν κι έσμιγαν.

Αγωνία μεγάλη· αγαπούσα το σώμα μου, και δεν ήθελα να χαθεί· αγαπούσα την ψυχή μου, και δεν ήθελα να ξεπέσει· μάχουμουν να φιλιώσω τις δύο αυτές αντίδρομες κοσμογονικές δυνάμες, να νιώσουν πως δεν είναι οχτροί, είναι συνεργάτες, και να χαρούν, να χαρώ κι εγώ μαζί τους, την αρμονία.”

“Κάθε άνθρωπος είναι θεάνθρωπος, σάρκα και πνέμα· να γιατί το μυστήριο του Χριστού δεν είναι μονάχα μυστήριο μιας ορισμένης θρησκείας· είναι πανανθρώπινο· σε κάθε άνθρωπο ξεσπάει η πάλη Θεού και ανθρώπου και συνάμα η λαχτάρα της φίλιωσης. Τις περισσότερες φορές η πάλη αυτή είναι ασύνειδη, βαστάει λίγο, δεν αντέχει μια αδύνατη ψυχή να αντιστέκεται καιρό πολύ στην σάρκα· βαραίνει, γίνεται και αυτή σάρκα, κι ο αγώνας παίρνει τέλος. Μα στους υπεύθυνους ανθρώπους, που έχουν μερόνυχτα καρφωμένα τα μάτια τους στο ανώτατο Χρέος, η πάλη ανάμεσα στη σάρκα και στο πνέμα ξεσπάει χωρίς έλεος και μπορεί να βαστάξει ως το θάνατο.”

[…]

“Ποτέ δεν ακολούθησα με τόσο τρόμο την αιματωμένη πορεία του στο Γολγοθά, ποτέ δεν έζησα με τόση ένταση, με τόση κατανόηση αγάπη το Βίο και τα Πάθη τού Χριστού, όσο τις μέρες και τις νύχτες που έγραφα τον Τελευταίο Πειρασμό. Γράφοντας την εξομολόγηση ετούτη της αγωνίας και της μεγάλης ελπίδας του ανθρώπου ήμουν συγκινημένος τόσο που τα μάτια μου βούρκωναν· δεν είχα νιώσει ποτέ με τόση γλύκα, με τόσο πόνο να πέφτει στάλα στάλα το αίμα του Χριστού στην καρδιά μου.

Γιατί ο Χριστός, για ν’ ανέβει στην κορυφή της θυσίας, στο Σταυρό, στην κορυφή της εξαϋλωσης, στο Θεό, πέρασε όλα τα στάδια του αγωνιζόμενου ανθρώπου. Όλα, και γι’ αυτό κι ο πόνος του΄μας είναι τόσο γνώριμος και τον πονούμε, κι η τελική νίκη του μας φαίνεται τόσο και δικιά μας μελλούμενη νίκη. O,τι είχε βαθιά ανθρώπινο ο Χριστός, μας βοηθάει να τον καταλάβουμε και να τον αγαπήσουμε και να παρακολουθούμε τα Πάθη του σαν να’ ταν δικά μας πάθη. Αν δεν είχε μέσα του το ζεστό ανθρώπινο στοιχείο, δε θα μπορούσε ποτέ με τόση σιγουράδα και τρυφερότητα να αγγίξει την καρδιά μας· και δε θα μπορούσε να γίνει πρότυπο στη ζωή μας. Αγωνιζόμαστε κι εμείς, τον βλέπουμε κι αυτόν να αγωνίζεται και παίρνουμε κουράγιο· βλέπουμε, δεν είμαστε ολομόναχοι στον κόσμο, αγωνίζεται κι αυτός μαζί μας.·”

ΠΗΓΕΣ : Tetraktys  ,  news beast

Εισαγωγή : Χριστίνα Γιαβάσογλου