Η διαχρονική απεικόνιση του προσφυγικού στην τέχνη

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η χώρα μας όπως και πολλές άλλες γειτονικές και μη, έχουν έρθει σε επαφή με το τραγικό εφιάλτη των ανθρώπων-προσφύγων, των ανθρώπων-μαχητών, των ανθρώπων που επιβιώνουν για την εκπλήρωση του ονείρου μιας ζωής καλύτερης. Αρκετοί πρόγονοι μας έχουν περάσει από την ίδια κατάσταση στο παρελθόν και πλέον σήμερα καλούμαστε να συμμεριστούμε κι εμείς οι ίδιοι ανθρώπους που βιώνουν παρόμοια κατάσταση και αναζητούν βοήθεια, εδώ, στον τόπο που αποκαλούμε πατρίδα μας. Θα μας ήταν πολύ πιο προσωπική υπόθεση και θα γινόμασταν πολύ πιο κατανοητικοί και δραστήριοι αν βλέπαμε τον εξής παραλληλισμό : τα χέρια των συμπασχόντων προσφύγων του παρελθόντος που κουβαλάμε κάποιο από το DNA τους και των ανθρώπων που παρακολουθούμε στην τηλεόραση να βουτάνε στα παγωμένα κύματα, να ενώνονται σε μια οικουμενική αγκαλιά που καταρρίπτει την έννοια του χρόνου, διαγράφει την απόσταση των αιώνων ώστε να κλείσει σφιχτά.

Πάμπλο Πικάσο- ‘The tragedy’ (από την συλλογή ‘the blue paintings’)

-Ορισμοί  του ΟΗΕ:

Πρόσφυγας

Πρόσφυγας ονομάζεται, σύμφωνα με τη Σύμβαση της Γενεύης για τους πρόσφυγες, κάθε άνθρωπος που φεύγει χωρίς την θέληση του έξω από το κράτος του οποίου είναι πολίτης, εξαιτίας δικαιολογημένου φόβου ότι εκεί θα υποστεί διωγμούς λόγω της θρησκείας ή του πολέμου ή ακόμα και εξαιτίας της ιδιότητάς του ως μέλος μιας ιδιαίτερης κοινωνικής ομάδας ή των πολιτικών του απόψεων (πολιτικός πρόσφυγας), και επιπλέον του είναι αδύνατο να εξασφαλίσει προστασία από τη χώρα του ή, εξαιτίας του φόβου αυτού, δεν επιθυμεί να τεθεί υπό αυτή την προστασία. Μέχρι να του αναγνωρισθεί νομικά η ιδιότητα του πρόσφυγα από μία χώρα, ένας άνθρωπος μπορεί να βρίσκεται υπό το καθεστώς του «αιτούντος άσυλο»^[1]. Συνήθως η αδυναμία εξασφαλίσεως προστασίας είναι αποτέλεσμα πολέμου, ωστόσο ο παραπάνω ορισμός αποκλείει τους πρόσφυγες εξαιτίαςφυσικών καταστροφών. Μία άλλη κατηγορία ανθρώπων που ονομάζονται πρόσφυγες και δεν περιλαμβάνονται στον παραπάνω ορισμό είναι όσοι μετεγκαθίστανται ομαδικά σε άλλη περιοχή της δικής τους χώρας, είτε εξαιτίας φυσικών καταστροφών είτε για άλλο λόγο πάνω από τις δυνάμεις τους. Αυτοί ονομάζονται εσωτερικοί πρόσφυγες.

Μετανάστης

Αν και δεν υπάρχει επίσημος νομικός ορισμός για τον διεθνή μετανάστη, η πλειονότητα των ειδικών θεωρεί ότι ο διεθνής μετανάστης είναι όποιος αλλάζει τον τόπο συνήθους κατοικίας της/του, ανεξαρτήτως του λόγου μετανάστευσης ή του νομικού καθεστώτος. Γενικά υπάρχει διάκριση μεταξύ μικρής διάρκειας ή προσωρινής μετανάστευσης, που περιλαμβάνει μετακινήσεις διαρκείας, μεταξύ 3-12 μηνών, και μακράς διάρκειας ή μόνιμης μετανάστευσης, που έχει να κάνει με την αλλαγή της χώρας κατοικίας για διάρκεια ενός χρόνου και άνω.

Φωτογραφία του Γιάννη Μπεχράκη

Το προσφυγικό φαινόμενο , τόσο επίκαιρο και παράλληλα τόσο διαχρονικό προσεγγίστηκε και συνεχίζει να εμπνέει πληθώρα ζωγράφων, ποιητών, λογοτεχνών, φωτογράφων και άλλων καλλιτεχνών.

                          ~ΠΟΙΗΜΑΤΑ~

Αποσπάσματα από το ποίημα ‘Ο τελευταίος Σταθμός’ του Γ. Σεφέρη:

”Όμως τη σκέψη του πρόσφυγα τη σκέψη του αιχμάλωτου

τη σκέψη

του ανθρώπου σαν κατάντησε κι αυτός πραμάτεια*
δοκίμασε να την αλλάξεις, δεν μπορείς.”

                                     –

”Ερχόμαστε απ’ την Αραπιά, την Αίγυπτο την Παλαιστίνη
τη Συρία·
το κρατίδιο
της Κομμαγηνής που ‘σβησε σαν το μικρό λυχνάρι
πολλές φορές γυρίζει στο μυαλό μας,
και πολιτείες μεγάλες που έζησαν χιλιάδες χρόνια
κι έπειτα απόμειναν τόπος βοσκής για τις γκαμούζες
χωράφια για ζαχαροκάλαμα και καλαμπόκια.
Ερχόμαστε απ’ την άμμο της έρημος απ’ τις θάλασσες του
Πρωτέα,
ψυχές μαραγκιασμένες από δημόσιες αμαρτίες,
καθένας κι’ ένα αξίωμα σαν το πουλί μες στο κλουβί του.
Το βροχερό φθινόπωρο σ’ αυτή τη γούβα
κακοφορμίζει την πληγή του καθενός μας
ή αυτό που θά ‘λεγες αλλιώς, νέμεση μοίρα
ή μοναχά κακές συνήθειες, δόλο και απάτη,
ή ακόμη ιδιοτέλεια να καρπωθείς το αίμα των άλλων.
Εύκολα τρίβεται ο άνθρωπος μες στους πολέμους·
ο άνθρωπος είναι μαλακός, ένα δεμάτι χόρτο·
χείλια και δάχτυλα που λαχταρούν ένα άσπρο στήθος
μάτια που μισοκλείνουν στο λαμπύρισμα της  μέρας
και πόδια που θα τρέχανε, κι’ ας είναι τόσο κουρασμένα,
στο παραμικρό σφύριγμα του κέρδους.”

Ποίημα του Μ. Μπρεχτ:

Λαθεμένο μού φαινόταν πάντα τ’ όνομα που μας δίναν:

«Μετανάστες».
Θα πει, κείνοι που αφήσαν την πατρίδα τους. Εμείς, ωστόσο,
δε φύγαμε γιατί το θέλαμε,
λεύτερα να διαλέξουμε μιαν άλλη γη. Ούτε
και σε μιαν άλλη χώρα μπήκαμε
να μείνουμε για πάντα εκεί, αν γινόταν.
Εμείς φύγαμε στα κρυφά. Μας κυνηγήσαν, μας προγράψανε.
Κι η χώρα που μας δέχτηκε, σπίτι δε θα ‘ναι, μα εξορία.
Έτσι, απομένουμε δω πέρα, ασύχαστοι, όσο μπορούμε πιο κοντά
στα σύνορα,
προσμένοντας του γυρισμού τη μέρα, καραδοκώντας το παραμικρό
σημάδι αλλαγής στην άλλην όχθη, πνίγοντας μ’ ερωτήσεις
κάθε νεοφερμένο, χωρίς τίποτα να ξεχνάμε, τίποτα
ν’ απαρνιόμαστε,
χωρίς να συχωράμε τίποτ’ απ’ όσα έγιναν, τίποτα δε συχωράμε.
Α, δε μας ξεγελάει τούτη η τριγύρω σιωπή! Ακούμε ίσαμ’ εδώ
τα ουρλιαχτά που αντιλαλούν απ’ τα στρατόπεδά τους. Εμείς
οι ίδιοι
μοιάζουμε των εγκλημάτων τους απόηχος, που κατάφερε
τα σύνορα να δρασκελίσει. Ο καθένας μας,
περπατώντας μες στο πλήθος με παπούτσια ξεσκισμένα,
μαρτυράει την ντροπή που τη χώρα μας μολεύει.
Όμως κανένας μας
δε θα μείνει εδώ. Η τελευταία λέξη
δεν ειπώθηκε ακόμα.

1. Μπ. Μπρεχτ, Ποιήματα,
2.    μτφρ. Μάριος Πλωρίτης, Θεμέλιο

Φωτογραφία του Γιάννη Μπεχράκη

Φωτογραφία του Γιάννη Μπεχράκη

Φωτογραφία του Γιάννη Μπεχράκη