Μία επίκαιρη επανεξέταση του ‘trolley problem’

Η ανθρώπινη ζωή ύστερα από πολλές κοινωνικές και πολιτικές επαναστάσεις έχει πια κατοχυρωθεί ως ύψιστο αγαθό που πρέπει να προφυλάσσεται με κάθε πρόσφορο μέσο. Όλο και περισσότερα Συντάγματα διακηρύσσουν την προστασία της ζωής του ανθρώπου ενώ η βλάβη της συνιστά τεράστια κοινωνικοηθική απαξία. Οι κοινωνικοί αγώνες που τόσο μαρτυρικά υπογράμμισαν πως η ζωή δεν μετριέται, δεν λογίζεται αξιολογικά ή ποσοτικά, ανατράπηκαν από μία σκληρή πραγματικότητα. Μία σουρρεαλιστική κατάσταση, που μας θυμίζει περισσότερο θεωρητική κατασκευή και φιλοσοφικό πείραμα με σκοπό την προσμέτρηση ηθικών αξιών παρά προσωπικό βίωμα.

Το πείραμα αυτό που τόσο προσεγγίζει την συνθήκη που βιώνουμε, δεν είναι άλλο από το ‘trolley problem’. Ένα πείραμα που βάζει όλους μας στην θέση να επιλέξουμε για λογαριασμό κάποιου άλλου, αν θα ζήσει ή αν θα θυσιαστεί. Η πιο συνήθης εκδοχή του, εξετάζει το εξής δίλημμα:

Ένα χαλασμένο trolley κινείται ασταμάτητα πάνω σε ράγες. Πέντε άνθρωποι, δεμένοι σε αυτές, δεν μπορούν να απομακρυνθούν ενώ βλέπουν το trolley να πλησιάζει καταπάνω τους. Καθώς εκείνοι είναι καθηλωμένοι στις ράγες και το trolley ανήμπορο να σταματήσει, η σύγκρουση θα αποβεί μοιραία. Ωστόσο, ένας μοχλός, εφόσον γυριστεί, μπορεί να αλλάξει την πορεία του τρένου προς διαφορετικές ράγες στις οποίες βρίσκεται μονάχα ένας δεμένος άνθρωπος.

Εσύ καλείσαι να αποφασίσεις αν θα γυρίσεις τον μοχλό με σκοπό να αφαιρεθεί μία ζωή αντί για πέντε, ή αν θα αφήσεις το τρένο να ακολουθήσει την προδιαγεγραμμένη του πορεία χωρίς να επηρεάσεις την έκβαση των γεγονότων.

Η νομική και η φιλοσοφία ισχυρίζονται πως η ανθρώπινη ζωή δεν μπορεί να νοηθεί ούτε ποσοτικά ούτε ποιοτικά. Κάτι τέτοιο θα αναιρούσε την αυταξία της, η οποία είναι αποδεσμευμένη από οποιοδήποτε κριτήριο και περιορισμό. Ωστόσο, οι συνθήκες της πανδημίας που βιώνουμε ανάγκασαν πολλούς γιατρούς σε απροετοίμαστα νοσοκομεία να προβούν ακριβώς σε μία τέτοια αξιολόγηση.

Όπως έγινε γνωστό τα νοσοκομεία σε περιοχές που μάστισε η πανδημία, δεν είχαν αρκετό προσωπικό και θεραπευτικές μονάδες ώστε να προλάβουν να διασώσουν όλους τους πληγέντες από τον κορωνοϊό. Η αύξηση των κρουσμάτων ήταν εκθετική ενώ ο εξοπλισμός και το ανθρώπινο δυναμικό περιορισμένο. Έτσι, δεν ήταν λίγες οι φορές που γιατροί βρέθηκαν εμπρός μίας αναπάντεχης ανάγκης να μετρήσουν την ανθρώπινη ζωή, να κρίνουν ποιος αξίζει να ζήσει και ποιος να πεθάνει, ακριβώς όπως στο πρόβλημα του trolley.

Η τραγικότητα αυτής της κατάστασης δεν πρέπει να μας τρομοκρατεί ή να μας κάνει να αποστρέφουμε το κεφάλι σε πιο αισιόδοξες ειδήσεις. Αντιθέτως, αυτή η πραγματικότητα, η οποία έχει μεν απασφαλιστεί, δεν έχει όμως σε καμία περίπτωση, αντιμετωπιστεί, πρέπει να μας κινητοποιήσει. Με τον τρόμο ενός νέου ξεσπάσματος covid-19, να καραδοκεί πάνω από τα κεφάλια μας, φαίνεται σκόπιμο να απαιτήσουμε κρατική ενεργοποίηση και προτεραιοποίηση της ιατρικής περίθαλψης. Πρώτο μέλημα είναι να αποτραπεί μία έξαρση των κρουσμάτων τέτοιου βεληνεκούς, η επαρκής προετοιμασία όμως, αποτελεί αναγκαία ασφάλεια για κάθε περίπτωση.

Ανεξαρτήτως, όμως, του τι θα ακολουθήσει, ένα δυσμενές νοητικό πείραμα έλαβε χώρα μπροστά στα μάτια μας και μας απέδειξε πως ο θεωρητικός στοχασμός και η βιαιότητα της πραγματικότητας δεν απέxουν τόσο πολύ. Επόμενως, είναι χρέος μας να αναγνωρίσουμε τη συμβολή των γιατρών που δεν περιορίστηκε στις θεραπευτικές τους δεξιότητες αλλά και στην λήψη αποφάσεων ζωής και θανάτου. Και κυρίως, να τιμήσουμε όλες εκείνες τις ανθρώπινες ζωές που έμειναν χωρίς κλίνη ώστε να διασωθούν άλλες στην θέση τους. Και ας θεωρήσουμε τους ανθρώπους αυτούς όχι ως θύματα ενός θανατηφόρου ιού αλλά ως μάρτυρες μίας σύγχρονης επάναστασης για τον επαναπροσδιορισμό της αξίας της ανθρώπινης ζωής. Μια επανάστασης που επιτάσσει υγειονομική βοήθεια για όλους. Γιατί πιο θανατηφόρα από κάθε ιό μπορεί να γίνει η αναλγησία για τον συνάνθρωπό μας.

 

Γέρου Ιωάννα