Απομόνωση και Ποίηση, το παράδειγμα της Έμιλυ Ντίκινσον

-Ο λανθασμένος ασπασμός του παραλυτικού χαρακτήρα της απομόνωσης-

Είναι γεγονός πως η καραντίνα που μας επιβλήθηκε, βρήκε πολλούς από εμάς απροετοίμαστους. Στην αρχή όλοι χρησιμοποιήσαμε το χιούμορ ως αμυντικό μηχανισμό για να ελαφρύνουμε την μοναξιά για την οποία δεν ήμασταν διόλου προετοιμασμένοι. Έτσι ακολούθησαν αναρίθμητα αστεία για τις μάσκες, την συσσώρευση τροφίμων, τα παραπανίσια κιλά που θα μας φορτωνόταν και τέλος κακόγουστα ανέκδοτα για την προδιαγεγραμμένο κατήφορο που προβλεπόταν ότι θα έπαιρνε η ψυχική μας υγεία.

Έπειτα οι μέρες άρχισαν να κυλούν κάπως αργά και ύστερα ακόμη πιο αργά και όλοι οι επί το πλείστον εξωστρεφείς άνθρωποι άρχισαν να ξεμένουν από ιδέες για το πώς να περάσουν τις μέρες τους που άρχισαν να τους φαίνονται ολοένα και πιο μεγάλες. Άρχισαν να οργίζονται με τον εγκλεισμό, να κατηγορούν, να θυμώνουν, να γίνονται υπερβολικοί. Κάποιοι κατέφυγαν ακόμη και στην εύκολη λύση ψυχικής αποφόρτισης που προσφέρει ο ασπασμός σε κάθε λογής συνωμοσιολογία. Δύσκολο πράγμα η απομόνωση και γίνεται ακόμη δυσκολότερο όταν δεν μπορείς να αντιμετωπίσεις τον εαυτό σου, χωρίς να υπάρχουν παρέες να σε βοηθήσουν ή διασκεδαστικές εκδηλώσεις να αποσπάσουν την προσοχή σου.

Από την άλλη πλευρά η απομόνωση δεν φαίνεται να ήταν ποτέ πρόβλημα για τους καλλιτέχνες και μάλιστα πολλοί ποιητές/ποιήτριες την αποζητούσαν και κατέφευγαν πολύ συχνά σε αυτή καθ’ όλη τη (δημιουργική) ζωή τους. Η Έμιλυ Ντίκινσον είναι μάλιστα το πιο τρανταχτό παράδειγμα από τους πολλούς, με τη διαφορά ότι η ίδια εκτός από να την επιλέξει προσωρινά, την έκανε τρόπο ζωής, μετά τα εικοσιπέντε της.

Η Ακαδημαική άποψη

‘Η απομόνωση του σύγχρονου καλλιτέχνη είναι ένα φαινόμενο που μπορεί να μελετηθεί τόσο ως κεντρικός άξονας της ζωής πολλών λογοτεχνών και ποιητών όσο και ως βασικό θεματικό στοιχείο των έργων τους. Ο Wordsworth, ο Keats, ο Byron και πολλοί άλλοι ποιητές έτειναν να θεωρούν τους εαυτούς τους ως άτομα αποκομμένα από την κοινωνία. Το στοιχείο της υπερβολής παρ’ όλα αυτά στη ρομαντική υπερβολική έμφαση του ιδανικού, μπορεί να εξηγηθεί, εάν δεν μπορέσει να δικαιολογηθεί αλλιώς ως αντίδραση απέναντι στην υπερβολή της πραγματικότητας.
Τελικά το κέρδος που αποφέρει η απομόνωση στον καλλιτέχνη γίνεται ανιχνεύσιμη όταν ο ίδιος φτάνει στο σημείο διάσπασης της ευαισθησίας του απέναντι στην κοινωνία. Ως αποτέλεσμα της αποσύνδεσης από αυτή, όλες οι υποκειμενικές προβολές ως προς τις οποίες τα ιδανικά του είναι εκφρασμένα μετουσιώνονται, λαμβάνοντας αντικειμενική, προσωπική μορφή.

Ο Schwartz προσθέτει: ”Δεν υπάρχει χώρος στην ανοδικά εκβιομηχανιζόμενη κοινωνία για ‘τέρατα’ σαν αυτό του καλλιεργημένου ανθρώπου. Η αγάπη για την λογοτεχνία και η ενασχόληση με την συγγραφή ποίησης δεν συνάδει σχεδόν ούτε στο ελάχιστο με τις καθημερινές δραστηριότητες της ζωής στην κοινωνίας μας. Η Τέχνη έχει αρχίσει να γίνεται ολοένα και πιο αυτόνομη, αποσύροντας σταδιακά την ουσία της από κάθε ζωτικό κομμάτι της οργανωμένης και στείρας κοινωνίας.’ Πριν η ποίηση μπορέσει να ξαναγίνει βασικό μέρος της καθημερινότητας στην κοινωνική ζωή, θα πρέπει να εξασφαλιστεί η αποδοχή της αισθητικής και της έκφρασής της ως σημαντική πτυχή της ατομικής εμπειρίας του καθενός μας μέσα σε αυτήν.”

Η απομόνωση του ποιητή μπορεί επίσης να συσχετίζεται με την δυσκολία του να εκφραστεί-είτε αυτό έχει να κάνει με τις αυθεντικές δυσκολίες του θέματος, τον ιδιαίτερα μοναδικό τρόπο σκέψης του, τα ευφάνταστα επινοητικά άλματα που η ποίηση του απαιτεί να λάβουν χώρα, η συμβολική χρήση των μεταφορών- αλλά μπορεί να σχετίζεται και με ακόμη περισσότερα. Αποκομμένος από τον πολιτισμό της κοινωνίας, τείνει να εμβαθύνει σε κάθε του σκέψη και συναίσθημα – κάνοντας τον εαυτό του το θέμα της ίδιας του της ποίησης.’
(Σε Ελεύθερη μετάφραση, Ο WILLIAM VAN O’CONNOR στο The Isolation of the Poet, ‘Poetry Magazine’ τευχ. Απρ. 1947)Πηγή: The Poetry Foundation

Το παράδειγμα της Έμιλυ Ντίκινσον

Η Έμιλυ Ντίκινσον(1830-1886) όπως είναι γνωστό, συχνά θεωρείται ως η καλύτερη Αμερικανίδα ποιήτρια(Farr, αυτ), <>(Martin 2007). Ως μία από τις κορυφαίες ποιήτριες τη θεωρούν πολλοί ποιητές όπως: Marianne Moore, Robert Lowell, Allen Ginsberg, Sylvia Plath, Elizabeth Bishop κ.α.

Στα είκοσι της η Έμιλυ ήταν κοινωνική και χαρούμενη, δεν διέφερε από άλλες κοπέλες στα χωριά της Νέας Αγγλίας. Η σταδιακή ενασχόληση με το διάβασμα βιβλίων πέρα της Βίβλου που κατάφερε με πολύ κόπο να εξασφαλίσει την    οδήγησαν στο γράψιμο. Χρησιμοποιεί λοιπόν την ποίηση για να προσδιορίσει ή να διαφοροποιήσει την ταυτότητά της, στόχος που της γίνεται όλο και πιο σημαντικός και δε σταματάει να την απασχολεί ποτέ έπειτα. Σε γράμμα προς τον αδερφό της γράφει: ‘Τι είναι αυτό που κάνει κάποιους από εμάς τόσο διαφορετικούς από τους άλλους; Συχνά αναρωτιέμαι γι’αυτό’ Δείγματα απομόνωσης άρχισε να εκδηλώνει κατά το πέρασμα της δεκαετίας του 1850, όλο πιο συχνά και απόλυτα καθώς ο ίδιος της ο εαυτός αντικείμενο σοβαρού στοχασμού της. Η πιο δημοφιλής όμως ερμηνεία για τη βαθμιαία της αποχώρηση ήταν ότι παραδέχτηκε τη μοίρα της ως ποιήτρια. Όσο περνούσαν τα χρόνια, τόσο απομονωνόταν κοινωνικά αλλά και τόσο περισσότερο έγραφε. Στην ηλικία των 27-28 μάλιστα έφτασε στην συγγραφή των 600 ποιημάτων!

”Η Έμιλυ έγινε η απομονωμένη, επιτυχημένη ηρωίδα που πληγώθηκε αλλά νίκησε! Ήταν αυτή η ευφυέστατη ποιήτρια, η εφευρετική γυναίκα που αναπαράστησε και τελικά επέλυσε τόσο τις αγωνίες για την τέχνη της όσο και το θυμό της για την γυναικεία υποτέλεια” (Gilbert and Gubar)

*Και προσθέτω εγώ: Ενόσω βρισκόταν πάντοτε μέσα στην υλική υπόσταση του δωματίου της, τους τοίχους του οποίου κάθε μέρα κατέρριπτε με τον δικό της αυτόν ιδιαίτερα ξεχωριστό τρόπο.  Χειρίστηκε με μεγάλη δεξιότητα την απομόνωση, αφήνοντας τη να λειτουργήσει σαν πλούσιο θρεπτικό υλικό για την ανάπτυξη της ποίησης της, που την καθιστά πλέον αιώνιο σύμβολο στο πάνθεο των μεγάλων δημιουργών.

-ΠΟΙΗΜΑΤΑ-

ΗΤΑΝ Ο ΠΟΙΗΤΗΣ

Αυτό ήταν Ποιητής-
Αυτό-
Αποστάζει υπέροχη σοφία
Απο απλά Νοήματα-
Και πλεόνασμα Ροδέλαιου

Από τα γνώριμα είδη
Που χάθηκαν μέχρι την Πύλη-
Είχαμε την απορία αν εμείς
Το αιχμαλωτίσαμε- πριν-

Των εικόνων, ο Δείκτης-
Ο Ποιητής- Αυτός
Μας δώσει το Δικαίωμα- Αντίθετα
Σε ατέρμονη φτώχεια

Η Κατανομή- δεν τον αφορά-
Η Ληστεία – δεν τον βλάπτει-
Σ’αυτόν- μιά Προίκα-ο Εαυτός του-
Έξω- απ’τον Χρόνο

ΕΚΑΤΟ ΧΡΟΝΟΥΣ ΜΕΤΑ

Εκατό χρόνους μετά
Κανείς τη Θέση δε γνωρίζει
Την αγωνία που βιώθηκε εκεί
Ακίνητη σαν τη Γαλήνη

Ζιζάνια θέριεψαν θριαμβικά
Άγνωστοι περιπάτησαν και μάγεψαν
Μιλώντας τη μοναχική Λαλιά
Πρεσβύτερων Νεκρών

Άνεμοι Κάμπων Θερινών
Θυμίζουνε το δρόμο-
Το ένστικτο μαζεύει το Κλειδί
Που απώλεσε η μνήμη-

Πηγή: ‘Επειδή δεν άντεχα να ζήσω φωναχτά’, Emily Dickinson (Ποιήματα και Επιστολές)

Εκδ. Gutenberg, Μετάφραση: Λ. Σακελλίου, Α.Γρίβα, Φ.Μαντά