Οι σύγχρονες vintage γυναίκες και η σταυροφορία τους για τον κορσέ

Γράφει η Μαριέτα Τζινιέρη

 

Κάθε γωνιά του Internet προσφέρει μία μοναδική οπτική σε ένα μικρόκοσμο που δεν ήξερες ότι χρεαζόσουν να γνωρίσεις. Και σε μία από αυτές τις ιδιαίτερες γωνιές του Youtube βρίσκει κανείς την vintage κοινότητα. Η vintage κοινότητα, αποτελείται κυρίως από νεαρές γυναίκες, που αγαπούν την ένδυση και την αισθητική άλλων εποχών σε τέτοιο βαθμό που προσάρμοσαν όλο το καθημερινό τους style πάνω σε αυτές. Μια ματιά στα βιντεό τους και μαθαίνεις πολλά. Όπως για παράδειγμα, μαθαίνεις πώς να κάνεις τα μαλλιά σου σαν τα pin up girls, πώς να ράβεις τα δικά σου μεσαιωνικά ρούχα και γιατί τα all star παπούτσια στην ταινία Marie Antoinette της S.Coppola, αν και φυσικά είναι ιστορικά ανακριβή, έχουν νόημα στην πλοκή του έργου. Όμως , μεταξύ των tutorials κομμωτικής, των λεπτομερών ιστορικών αναλύσεων και των καυστικών κριτικών, μια κοινή σταυροφορία αναδύεται μέσα από τα βιντεό τους, αυτή της απενοχοποίησης του κορσε.

 

Ο κορσες, αν και φορούνταν επί τέσσερις αιώνες μαζικά στον δυτικό κόσμο, αποτελεί σήμερα ένα από τα πιο δαιμονοποιημένα ενδύματα. Για τον μέσο σύγχρονο άνθρωπο η λέξη φέρνει στο μυαλό χλωμές βικτωριανές κυρίες να λιποθυμούν υπό την πιεσή του. Ασπρόμαυρα ανατομικά σκίτσα να αναπαραστούν τα γυναικεία σώματα κακοποιημένα. Εδουαρδιανές debutants με τρομαχτικά μικροσκοπικές μέσες και υπερ-φουσκωμένο στήθος. Σκηνές από ταινίες εποχής, όπως για παράδειγμα το Όσα Παίρνει ο Άνεμος, όπου οι πρωταγωνίστριες δένονται σφιχτά από τις κουβερνάντες τους για να εντυπωσιάσουν τους υποψήφιους συζήγους τους. Με άλλα λόγια,ο κορσες έχει φτάσει πλεον να συνδέεται με την γυναικεία καταπίεση και τον πουριτανικό περιορισμό του σώματος. Παρόλαυτα, οι γυναίκες στην vintage κοινότητα, αλλά και γενικότερα οι λογαριασμοί μόδας του Youtube, διαφωνούν με τα παραπάνω, και επιστρατευούν τις ιστορικές και τεχνικές γνώσεις τους για να μας αποδείξουν ότι ο κορσές δεν θεωρούνταν πάντα ένα πατριαρχικό βασανιστήριο, αλλά αντίθετα ένα σχετικά βολικό και ασφαλές ένδυμα, καθημερινά απαραίτητο στις ζωές των γυναικών.

Το πιο σημαντικό στοιχείο που πρέπει να γνωρίζουμε για τους κορσέδες είναι ότι υπάρχουν δύο τεχνικές δεσίματος, το tight lacing ,δηλαδή το στενό δέσιμο, και το κανονικό δέσιμο, βασισμένο πάνω στις διαστάσεις του κορμιού. Το πρώτο αναφέρεται στο υπερβολικό δέσιμο του κορσέ για να μοιάζει πιο μικρή η μέση και είναι το είδος δεσίματος που απεικονίζεται στις φωτογραφίες γυναικών με απίστευτα στενές μέσες(17-15ιν). Γιατί πράγματι, υπήρχαν (και υπάρχουν) γυναίκες που ήθελαν να τροποποιήσουν το κορμί τους και να επιτύχουν την λεπτότερη δυνατή μέση, και πράγματι αυτή η τεχνική είναι επίπονη και άβολη για το σώμα. Όμως, αυτές οι γυναίκες αποτελούσαν μια μειοψηφία, νέων και πλούσιων γυναικών, που σαν “fashionistas” της εποχής ακολουθούσαν τις επιβολές της οποιαδήποτε μόδας στα άκρα. Η οποία μόδα, σημειώνει η κοινότητα, δεν επιβαλλόταν απαραίτητα από τους άντρες αλλά από τις ίδιες τις γυναίκες για να εντυπωσιάσει άλλες γυναίκες(Steele, Valerie. “The Corset: A Cultural History”, 2003) . Μάλιστα, πολλές από αυτές τις εικόνες γυναικών με υπερβολικά λεπτές μέσες ήταν είτε τροποποιημένες (με μια πρώιμη τεχνική photoshop), είτε απλά μη ρεαλιστικές ζωγραφιές για να παρουσιάσουν μια εξιδανικευμένη /φετιχ σιλουέτα, όπως εξηγεί η Karolina Zebrowska στο video τηςⁱ. Τέλος, είναι αυτή η συγκεκριμένη τεχνική δεσίματος (σε συνδυασμό με τους βαρείς μεταλλικούς κορσέδες) την οποία καταδίκαζαν οι γιατροί του 19ου αιώνα. (Αν και σύγχρονες ιατρικές και ανθρωπολογικές έρευνες, σχηματίζουν μια πιο περίπλοκη εικόνα για τα προβλήματα υγείας που μπορεί να σχετίζονται με τους κορσέδες και αναγνωρίζουν μεθοδολογικά και μεροληπτικά σφάλματα στις ιατρικές πηγές του παρελθόντος.)

 

Αντίθετα, η μεγάλη πλειοψηφία των γυναικών δεν ακολουθούσε αυτήν την υπερβολική τεχνική, αλλά φορούσε κορσέδες για πρακτικούς λόγους. Οι βασικές χρήσεις του κορσέ ήταν οι εξής: να στηρίζει το βάρος του στήθους(τα σουτιέν υιοθετήθηκαν αργότερα), να στηρίζει το βάρος και την περίπλοκη δομή των ρούχων της εποχής και να επιτελεί ιατρικούς σκοπούς (βλ η χρήση του από άντρες, παιδιά και γυναίκες για να διορθώσουν την στάση τους). Άρα, η πλειοψηφία των κορσέδων κατασκευάζονταν σύμφωνα, και όχι ενάντια, στις διαστάσεις του κορμιού και ανάλογα την κάθε περίσταση. Για παράδειγμα, υπήρχαν ειδικά τροποποιημένοι κορσέδες για την άθληση ή για τον θηλασμό. Η τεχνολογία μάλιστα στην κατασκευή αυτών των ενδυμάτων είχε εξελιχθεί τόσο πολύ που έκανε τους κορσέδες όλο και πιο ελαφρείς, βολικούς και υποστηρικτικούς. Και σε πολλές διαφημίσεις, οι κορσέδες πράγματι προωθούνταν στο κοινό βάση αυτών των χαρακτηριστικών. Πιο συγκεκριμένα, η Bernadette Banner(ιστορικός κουστουμιών) στο βίντεο τηςⁱⁱ, μας ενημερώνει ότι η βιομηχανία Symington στη Νέα Υόρκη ανέπτυξε εκατοντάδες πατέντες κορσέδων με σκοπό να απευθυνθεί μαζικά στο πελατολόγιο της που ήταν γυναίκες της εργατικής τάξης. Άρα οι κορσέδες τους δομούνταν από πολλαπλές ραφές και ελαφριά υλικά για να προσφέρουν στήριξη και ευελιξία, είναι αυτή η τεχνογνωσία που λείπει από τους πλαστικούς κορσέδες του σήμερα. Για τις γυναίκες που εργάζονταν λοιπόν, οι μοδάτοι στενοί κορσέδες των fashionistas δεν ήταν ούτε βιώσιμοι, ούτε οικονομικά προσιτοί, με τον ίδιο τρόπο που τα ψηλοτάκουνα στιλέτα δεν φοριούνται στην καθημερινή ζωή του σήμερα αλλά τα παπούτσια με χαμηλά τακούνια θεωρούνται βολικά.

Για να αποδείξουν περαιτέρω ότι ο μέσος κορσές δεν εμπόδιζε την κίνηση και την αναπνοή των γυναικών, η vintage κοινότητα επιστράτευσε εμπειρικά και κωμικά μέσα. Πριν τρία χρόνια, πλήθος video σάρωσαν το youtube από γυναίκες οι οποίες πειραματικά φόρεσαν κορσέδες εποχής για ένα διάστημα στην ζωή τους. Οι περισσότερες κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι εκτός από το να σκύβουν πολύ μπροστά και να τρώνε πολύ, ο κορσές δεν εμπόδισε καμία άλλη κίνηση τους. Ενώ η Jill Bearup έδειξε στο video τηςⁱⁱⁱ πώς η σκηνή μάχης στην ταινία Eniola Holmes, κατά την οποία η πρωταγωνίστρια φοράει κορσέ και βικτωριανό φορεμα ενώ μάχεται, είναι εν δυνάμει ρεαλιστική και μόνο η μακρυά και στενή φούστα περιόριζε ουσιαστικά την κίνησή της. Το Hollywood όμως δεν βοηθάει στην απενοχοποίηση του κορσε. Σκηνές όπως αυτή στους Πειρατές της Καραϊβικής όπου η Elizabeth Swan χάνει τις αισθήσεις της και πέφτει στην θάλασσα γιατί ο κορσές της κόβει την ανάσα, είναι ένα συχνό σεναριακό εργαλείο για να υποδηλώσει την καταπίεση των πατριαρχικών προτύπων ομορφιάς. Ακόμη, πολλές γυναίκες ηθοποιοί έχουν μόνο αρνητικά πράγματα να δηλώσουν για την εμπειρία τους με τους κορσέδες, φτάνοντας στο σημείο να θεωρούν φεμινιστική δήλωση την άρνηση τους να τους φορέσουν, αγνοώντας την ιστορική πλευρά του ζητήματος (Η κοινότητα δεν ξέχασε ποτέ τις ανακριβείς δηλώσεις της Emma Watson πάνω στο θέμα). Η Karolina Zebrowska ^iv σχολίασε καυστικά τέτοιου είδους δηλώσεις εναλλάσοντας συνεντεύξεις των σύγχρονων ηθοποιών να παραπονιούνται για τους κορσέδες με film από γυναίκες του προηγούμενου αιώνα να εργάζονται, να αθλούνται και να χορεύουν ενώ φορούν κορσέδες, υπονοώντας ότι δεν είναι το ίδιο το ένδυμα, αλλά η φθηνή ποιότητα και η κακή (σύγχρονη) κατασκευή του που το κάνει περιοριστικό. Βέβαια, οι γυναικές της vintage κοινότητας παραδέχονται ότι εφόσον το θέμα του κορσέ βρισκόταν τόσο ένθερμα στο δημόσιο διάλογο θα υπήρχαν γυναίκες που πράγματι δεν ήθελαν να τους φορούν και τους θεωρούσαν στενούς, άβολους ή τους δημιουργούσαν δερματικά προβλήματα. Σε προσωπικό επίπεδο εν τέλει, κανείς δεν μπορεί να ορίσει τι θα βρεί κάποιος άβολο να φοράει.

 

Παρ’ όλ’ αυτά, ο βαθμός δαιμονοποίησης του κορσέ στην σύγχρονη κουλτούρα μπορεί να εξηγηθεί μόνο λαμβάνοντας υπόψη μας συγκεκριμένες συστηματικές προκαταλήψεις και ελλείψεις στον τρόπο που βλέπουμε το παρελθόν. Είναι σημαντικό δηλαδή να θυμόμαστε ότι πολλές από τις ιστορικές πηγές που μας έχουν επιβιώσει για το θέμα (αλλά και γενικότερα) είναι γραμμένες από άντρες, που δεν είχαν καμία προσωπική εμπειρία με τους γυναικείους κορσέδες. Στα κείμενα των πιο γνωστών κριτικών του κορσέ μπορούμε να αναγνωρίσουμε τις μεροληψίες τους, ενώ πολλά από τα επιχειρήματά τους, είναι για το σήμερα σεξιστικά. Για παράδειγμα, η αποστροφή των συγγραφέων ενάντια στην στενή μέση βασιζόταν στο ότι έκανε τις γυναίκες να μην μοιάζουν μητέρες, όπως τις προόρισε η φύση, ή να μην μοιάζουν με την Αφροδίτη της Μήλου, που θεωρούταν το “υπέρτατο ιδανικό ομορφιάς”. Μάλιστα, την περίοδο του κινήματος των σουφραζέτων οι επιθέσεις σε μορφή κειμένων ή γελοιογραφιών κατά της ενδυμασίας και της εξωτερικής εμφάνισης των γυναικών της εποχής ήταν συχνότατες , γιατί η εξωτερική εμφάνιση των γυναικών αποτελούσε ένα τρόπο έκφρασης της πολιτικής τους ταυτότητας. Όμως, όχι μόνον η ιστορία των γυναικών γράφτηκε από άντρες, αλλά από αυτήν απουσιάζουν οι εμπειρίες και οι ζωές των γυναικών της εργατικής τάξης. Και έτσι , ακόμα και σήμερα δυσκολευόμαστε να νοήσουμε το παρελθόν σε όλη του την κοινωνική πολυπλοκότητα.

Για παράδειγμα, όπως σημειώνει και η Karolina Zebrowska, σε κάθε σκηνή που η αφροαμερικανή κουβερνάντα σφίγγει εξουθενικά τον κορσέ της νεαρής λευκής της κυρίας, η ίδια η κουβερνάντα φοράει επίσης κορσέ και με αυτόν καταφέρνει να κάνει όλες τις δουλείες του σπιτιού. Τέλος, η άποψη μας για το παρελθόν πολλές φορές μοιάζει να υποτιμά και να μην κατανοεί τους ανθρώπους του. Θεωρούμε τον πολιτισμό μας πιο εξελιγμένο, πιο προοδευτικό και δεν μας κάνει εντύπωση ότι οι “καταπιεσμένοι” και “αδαείς” προγονοί μας θα διάλεγαν ένα βασανιστικά άβολο ένδυμα για την καθημερινή τους ζωή. Πράγμα κιόλας ειρωνικό αν θυμηθούμε πόσο στενά και ανθυγιεινά ήταν τα jean παντελόνια πριν δέκα χρόνια.

 

 

Και είναι σε αυτό το σημείο, που ίσως εξηγείται και η ένθερμη υποστήριξη αυτών των γυναικών προς ένα τόσο αμφιλεγόμενο ένδυμα. Οι ίδιες έχουν επιλέξει να ντύνονται με έναν αντισυμβατικό τρόπο, να μιμούνται αισθητικά εποχές που συνδέονται με την καταπίεση και την οπισθοδρομικότητα και όπως οι ίδιες μαρτυρούν πολλές φορές το στυλ τους δεν γίνεται κατανοητό ή αποδεκτό από τους γύρω τους. Μπορεί να ακολουθούν τα αισθητικά πρότυπα μιας άλλης εποχής κατά γράμμα αλλά στο σήμερα η παρουσία μιας γυναικάς ντυμένης σαν εδουαρδιανή βιβλιοθηκάριος αποτελεί εξαίρεση και δημιουργεί έκπληξη. Άρα οι ίδιες μπορούν να καταλάβουν σε προσωπικό επίπεδο την σημασία του αυτοκαθορισμού και το πόσο πολυεπίπεδος είναι. Και έτσι μπορούν να καταλάβουν ότι και οι γυναίκες του παρελθόντος αυτοεκφράζονταν ενδυματολογικά πολλές φορές ενάντια στην πίεση και στις απόψεις των άλλων.

 

Πληροφορίες από:

Steele, Valerie. “The Corset: A Cultural History”, 2003.

https://www.vogue.co.uk/article/history-of-the-corset

https://nyamcenterforhistory.org/2015/05/29/did-corsets-harm-womens-health/

https://www.rcseng.ac.uk/library-and-publications/library/blog/effects-of-the-corset/

https://io9.gizmodo.com/no-corsets-did-not-destroy-the-health-of-victorian-wom-1545644060

https://lucycorsetry.com/2015/10/05/corsets-skeletal-deformities-anthropological-study/

https://www.youtube.com/watch?v=pf4s0O9B0NE

https://www.youtube.com/watch?v=rExJskBZcW0

https://www.youtube.com/watch?v=1y25Go12sUg

https://www.youtube.com/watch?v=zNwTqanp0Aw&t=1s

https://www.youtube.com/watch?v=acb3o4pE_9w

https://www.youtube.com/watch?v=qAFfnRLmXZ0

https://www.youtube.com/watch?v=ZhN0XOyHO5g

 

Βίντεο που αναφέρονται στο κείμενο: