Κάθε χρόνο η 7η Απριλίου έχει καθοριστεί ως η Παγκόσμια Ημέρα Υγείας με αφορμή την ίδρυση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας στις 7 Απριλίου το 1948.

Η μέρα αυτή μας βρίσκει και φέτος αντιμέτωπους με μια πανδημία, αυτή του κορωνοϊού, που ήρθε να κλονίσει οτιδήποτε είχαμε μέχρι σήμερα δεδομένο. Η ανθρώπινη επαφή, η διαθεσιμότητα των πρώτων αναγκών υγείας, η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και η θεώρηση ότι η υγεία μας είναι δεδομένη, είναι μεταβλητές που χρειάστηκε να εκτιμήσουμε περισσότερο αυτή τη χρονιά. Αρχίσαμε σε όλα αυτά να βάζουμε ερωτηματικά και η πιο διαδεδομένη ευχή «Υγεία πάνω απ’όλα» ξεκίνησε και αυτή να αμφιβάλλει · «Υπάρχει υγεία;».

Η υγεία διαδραματίζει, επίσης, πολύ σημαντικό ρόλο και στην τέχνη. Πολλοί καλλιτέχνες όπως ζωγράφοι, σκηνοθέτες, φωτογράφοι και λογοτέχνες, σαν τον Albert Camus με την Πανούκλα, απεικόνισαν μέσα από τα έργα τους την ανθρώπινη συνθήκη. Μέσα από τις διάφορες μορφές τέχνης μας περιγράφουν την υγεία με τα δικά τους μάτια, με μεταφορικό ή με κυριολεκτικό τρόπο, και μας δείχνουν πως επηρεάζει και τον ψυχισμό μας, αφού το σώμα και η ψυχή είναι άρρηκτα συνδεδεμένα.

Και με το να βλέπουμε στον παρελθόν μπορούμε να βελτιώσουμε το μέλλον, όταν μιλάμε για παγκόσμια θέματα όπως η υγεία.

Παρατηρώντας παλιότερες φωτογραφίες, συνειδητοποιούμε ότι οι βασικές πρώτες ύλες στην υγεία δεν ήταν ποτέ δεδομένες για πολλές χώρες του κόσμου. Παρόλο που, σύμφωνα με στατιστικά του ΟΗΕ, η υγεία είναι θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα, 5,4 εκατομμύρια παιδιά κάτω των 5 ετών πέθαναν το 2017. Ταυτόχρονα, το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού δεν έχει πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες υγείας και το 97% των πρόωρων θανάτων θα μπορούσε να αποτραπεί αν υπήρχαν καλύτερα συστήματα υγείας.

Albert Camus – Η Πανούκλα (απόσπασμα)

Οι δυστυχίες, στην πραγματικότητα, είναι μια κοινή υπόθεση, αλλά δύσκολα τις πιστεύει κανείς όταν του πέσουν στο κεφάλι. Υπήρξαν στον κόσμο τόσες πανούκλες όσοι και οι πόλεμοι. Και παρόλα αυτά οι πανούκλες και οι πόλεμοι πάντα βρίσκουν τους ανθρώπους το ίδιο απροετοίμαστους. Ο γιατρός Ριέ ήταν απροετοίμαστος, όπως και οι συμπολίτες μας και έτσι πρέπει να καταλάβουμε τους δισταγμούς τους. Και μ’ αυτόν τον τρόπο επίσης πρέπει να καταλάβουμε ότι μοιράστηκε ανάμεσα στην ανησυχία και την εμπιστοσύνη. Όταν ξεσπάει ένας πόλεμος, οι άνθρωποι λένε: “Δεν θα διαρκέσει πολύ, είναι πολύ ανόητο”. Κι αναμφίβολα ένας πόλεμος είναι σίγουρα πολύ ανόητος, αλλά αυτό δεν τον εμποδίζει να διαρκέσει. Η ανοησία επιμένει πάντα και θα μπορούσε κανείς να το διακρίνει αν δεν σκέφτονταν μόνο τον εαυτό του. Απ’ αυτή την άποψη οι συμπολίτες μας ήταν σαν όλο τον κόσμο, σκέφτονταν τους εαυτούς τους και για να το πούμε κι αλλιώς ήταν ανθρωπιστές: δεν πίστευαν στις δυστυχίες. Η δυστυχία δεν είναι στα μέτρα του ανθρώπου, επομένως λέμε ότι η δυστυχία δεν είναι πραγματική, είναι ένα κακό όνειρο που θα περάσει. Αλλά δεν περνάει πάντα και από κακό όνειρο σε κακό όνειρο, είναι οι άνθρωποι που περνάνε και πρώτα πρώτα οι ανθρωπιστές, γιατί δεν πήραν τις προφυλάξεις τους. Οι συμπολίτες μας δεν ήταν πιο ένοχοι από άλλους, ξεχνούσαν να είναι μετριόφρονες, αυτό είναι όλο και σκέφτονταν ότι όλα είναι ακόμη δυνατά για αυτούς· πράγμα που σήμαινε ότι οι δυστυχίες είναι αδύναμες. Συνέχιζαν να κάνουν επιχειρήσεις, να ετοιμάζουν ταξίδια, και να έχουν γνώμες. Πως θα μπορούσαν να σκεφτούν τη πανούκλα, που καταργεί το μέλλον, τις μετακινήσεις, τις συζητήσεις; Θεωρούσαν τους εαυτούς τους ελεύθερους και κανένας δεν θα είναι ποτέ ελεύθερος, όσο υπάρχουν δυστυχίες.

[…]

Κοιτώντας από το παράθυρο την πόλη που δεν είχε αλλάξει, μόλις τότε άρχισε ο γιατρός να αισθάνεται μέσα του τη γέννηση αυτής της ελαφριάς αηδίας μπροστά στο μέλλον, που ονομάζουμε ανησυχία.

Όπως και στις φωτογραφίες, έτσι και στους πίνακες ζωγραφικής η θεματική της υγείας επηρέασε ζωγράφους όπως τον Van Gogh, τoν Thomas Eakins και τον Émile Édouard Nicolet.

  • Vincent van Gogh – Το άσυλο και το παρεκκλήσι στο Saint-Rémy
  • Thomas Eakins – Το Δράμα στην αίθουσα χειρουργείου
  • Émile Édouard Nicolet – Το πορτρέτο μιας νοσοκόμας από τον ερυθρό σταυρό

Ακόμα και στην ποίηση, στη τέχνη όπου ο στίχος δίνει τον ρυθμό, η υγεία μπορεί να αποτελέσει πηγή έμπνευσης:

Τα Λοιμώδη Ποιήματα – Γκυ Λεβίς Μανό

Μια φρικτή αρρώστια χτύπησε την πόλη. Οι ποιητές ήταν
πολλοί. Τα ποιήματά τους τούς πολιορκούσαν, τους
περισφίγγαν, κολλούσαν πάνω τους και τυπωνόντουσαν στα
πρόσωπά τους. Όλοι οι κάτοικοι της πόλης μπορούσαν να
τα διαβάσουν. Ερεθισμένοι τα διαβάζανε. Τότε ήταν που
απλώθηκε το κακό. Γιατί αμέσως το πρόσωπο του αναγνώστη
ξεφλούδιζε σαν φύλλο ροζιασμένης περγαμηνής, οι λέξεις
του ποιήματος μελάνιαζαν. Η πόλη μολύνθηκε.

Διασαλεύτηκε η Τάξη. Η εργασία παράλυσε. Σταματούσαν
για να διαβάσουν πάνω στο πρόσωπο του άλλου ποιο ποίημα
εμφανιζόταν. Δίχως να λογαριάζουνε την παραμορφωμένη
του όψη.

Κρίναν αυστηρά. Ρίξαν στα κελία τους ποιητές. Ξεσκίσαν
τα ποιήματά τους. Τους καταδικάσανε σε έργα εξοντωτικά
που αποξέραιναν την έμπνευση. Έτσι λοιπόν αργά-αργά
αποκαταστάθηκε η τάξη στη πόλη. Τα πρόσωπα ξανάγιναν
πρόσωπα δίχως ποιήματα. Αλλά που και που με κάποια
ποίηση.

Πηγή ποιήματος: Bibliotheque