Η φράση «κόμπλεξ κατωτερότητας» χρησιμοποιείται αρκετά συχνά, είναι σίγουρο πως ο καθένας θα το έχει ακούσει ή πει, τουλάχιστον μια φορά στην ζωή του. Το θέμα είναι, αν κατανοούμε πλήρως τι σημαίνει σύμπλεγμα κατωτερότητας και με ποιες μορφές μπορεί να εμφανίζεται.

Όταν ένα άτομο δεν έχει αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση, μπορεί εύκολα να παρουσιάσει συμπεριφορές που μαρτυρούν το προαναφερόμενο σύμπλεγμα. Ελάχιστα άτομα καταφέρνουν να αναπτύξουν αγάπη προς τον εαυτό τους, και ακόμα λιγότερα καταλαβαίνουν την σημαντικότητα, του να την αναπτύξουν. Το σύμπλεγμα δημιουργείται συνήθως από τις εμπειρίες του άτομού, και φυσικά συμπεριλαμβάνονται και οι εμπειρίες της παιδικής ηλικίας. Όταν ένας άνθρωπος μεγαλώνει χωρίς να δέχεται επιβράβευση και επιβεβαίωση για το ποιόν του, και αυτό συνεχιστεί και στην εφηβική και στην ενήλικη ζωή του, καταλήγει να νιώθει «κατώτερος» από τον περίγυρο του, ότι δεν είναι όπως θα έπρεπε να είναι, δεν είναι επιτυχημένος, δεν είναι αγαπητός ή επιθυμητός, δεν αξίζει τίποτα. Η αυτοπεποίθηση του καταστρέφεται, και πολύ πιθανόν να ακολουθήσουν αισθήματα κατάθλιψης, αυτοκαταστροφής και κοινωνικού άγχους.

Κι όμως, παρόλο που τα συναισθήματα μπορούν να γίνουν τόσο έντονα, υπάρχουν περιπτώσεις που το σύμπλεγμα δεν εμφανίζεται με τον τρόπο που ίσως να φανταζόμαστε.

Το σύμπλεγμα κατωτερότητας μπορεί να εκδηλωθεί με δύο τρόπους, ή και με εναλλαγές μεταξύ αυτών των δύο εκδηλώσεων.

Τρόποι που εμφανίζεται το σύνδρομο κατωτερότητας:

Ένα άτομο που υποφέρει από τέτοια συναισθήματα, είναι πιθανό να κλείνεται στον εαυτό του. Εσωτερικεύει τις σκέψεις που τον βασανίζουν, δεν τις αναγνωρίζει πλήρως και καταλήγει σε αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές. Ο μεγαλύτερος εχθρός ενός ατόμου με σύμπλεγμα κατωτερότητας, είναι ο ίδιος του ο εαυτός. Υποβιβάζει τις δυνατότητες του, παραγκωνίζει τα ταλέντα του και τα χαρίσματα του, καθώς θεωρεί πως ποτέ δεν θα είναι «αρκετά καλός», και προσπαθεί να μην αναπτύσσει στενές επαφές με άλλους ανθρώπους, είτε φιλικές είτε ερωτικές, καθώς φοβάται πολύ την απόρριψη. Είναι αρκετά αρνητικός και απαισιόδοξος, και πάντα αγχώδης, προτιμάει να μην προσπαθήσει για τίποτα, λόγω του φόβου της αποτυχίας, από το να ρισκάρει ελπίζοντας για ένα θετικό αποτέλεσμα. Δεν αναγνωρίζει τις όμορφες ιδιαιτερότητες του, τα προτερήματα του και τις δυνατότητες του.

Σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να δεχθεί αρνητικές κριτικές, και γι΄αυτό αποφεύγει να εκφράζει τον εαυτό του. Καθώς νιώθει έτσι, εμφανίζεται και η εμμονή με την τελειότητα. Νιώθει πως «όταν κι αν γίνει τέλειος» θα είναι όλα καλύτερα. Δεν του είναι εύκολο να συνειδητοποιήσει πως η τελειότητα δεν υπάρχει πουθενά και σε κανέναν, και πως δεν χρειάζεται στην τελική.

Ίσως και ο ίδιος να κρίνει αρνητικά τους γύρω του, καθώς νομίζει πως η πλειοψηφία, τίθεται εναντίον του και τον κρίνει ως κακό και μη-επιθυμητό.

Ένας άνθρωπος με σύμπλεγμα κατωτερότητας, δεν βλέπει εύκολα την πραγματικότητα, ούτε στον καθρέφτη του, ούτε στο περιβάλλον του και του είναι ακόμα πιο δύσκολο να καταλάβει πως δεν είναι το «τέρας» ή η «αποτυχία» που νομίζει πως είναι και πως σίγουρα θα υπάρχουν άτομα εκεί έξω που θα μπορέσουν να εκτιμήσουν και να αγαπήσουν αυτό που πραγματικά είναι.

Σε μια άλλη περίπτωση, το σύμπλεγμα μπορεί να εκφραστεί με τελείως διαφορετικό τρόπο και οι υπόλοιποι να μην αντιληφθούμε καν πως επρόκειτο για άτομο με χαμηλή αυτοπεποίθηση.

Στην δεύτερη περίπτωση, υπάρχουν ακόμα τα ίδια άσχημα συναισθήματα με την πρώτη, αλλά το άτομο δεν τα εσωτερικεύει απλά, μα προσπαθεί να τα θάψει.

Fake it until you make it, λέει η αγγλική φράση και τα άτομα κάνουν ακριβώς αυτό: Προσποιούνται την αυτοπεποίθηση τους, με πολύ έντονο τρόπο προκειμένου να διορθωθεί το πρόβλημα. Προκειμένου να νιώσουν καλύτερα μέσα τους. Μα αυτό είναι λάθος, καθώς υπάρχει μια παγίδα. Με το να υπερεκθέτεις τον εαυτό σου, σημαίνει πως περιμένεις την επιβεβαίωση από άλλα άτομα, από εξωτερικούς παράγοντες. Κι αν πετύχεις να λάβεις αυτή την αναγκαία και σύντομη επιβεβαίωση και προσοχή, αμέσως γίνεσαι έρμαιο της γνώμης των περίγυρων σου. Και σε περίπτωση που η γνώμη των τρίτων γίνει αρνητική… Εκεί πέρα η καταστροφή του Έγω, είναι μεγάλη. 

Τα άτομα που δυστυχώς ανέπτυξαν τέτοιο μηχανισμό αντιμετώπισης, είναι πολύ συχνά, εύθραυστα. Η ψυχική τους κόπωση διογκώνεται, καθώς συνεχώς τρέχουν να ευχαριστήσουν τους πάντες, προκειμένου να ακούσουν το πολυπόθητο «μπράβο». Παρουσιάζουν τον εαυτό τους και τον χαρακτήρα τους, με τρόπους που θεωρούν ότι είναι επιθυμητά για τους άλλους. Αυτό σημαίνει, πως ίσως οδηγηθούν σε συμπεριφορές που δεν είναι αντιπροσωπευτικές, ίσως να κάνουν και να πουν πράγματα που δεν θέλουν όντως να εκφράσουν, που δεν είναι δικά τους. Αρκετά πιθανόν να αποφασίσουν να μιμηθούν άλλα άτομα, που θεωρούν «καλύτερα» από αυτούς, κρύβοντας την αυθεντική τους ομορφιά και καταλήγοντας να είναι η αντανάκλαση κάποιου άλλου ατόμου.

Στην χειρότερη περίπτωση, μπορεί να βρίσκουν ανακούφιση στο να χλευάζουν άλλα άτομα και να προσπαθούν να κάνουν και τους υπόλοιπους να νιώσουν άσχημα, ώστε να νιώσουν οι ίδιοι καλύτεροι, με την περαστική αίσθηση δύναμης και υπεροχής. Misery loves company, ή αλλιώς για να το πούμε πιο ελληνικά, καλύτερα να ευχηθούμε να πεθάνει η κατσίκα του γείτονα, παρά να έχουμε και οι δύο από μια κατσίκα. Δεν είναι απαραίτητα κακία αυτό το πράγμα, είναι απλά ένας μηχανισμός αντιμετώπισης κι αυτός. Όταν ένα άτομο είναι γεμάτο σκοτεινά συναισθήματα, του είναι δύσκολο να ακολουθήσει τον δρόμο της θετικότητας.

Το απόλυτα λυπηρό σε τέτοιες καταστάσεις είναι, πως αυτοί οι ελλαττωματικοί μηχανισμοί αντιμετώπισης, συνήθως χειροτερεύουν την κατάσταση για τα άτομα που υποφέρουν. Ίσως να δημιουργηθούν έχθρες, ίσως να φύγουν άνθρωποι από κοντά τους. Και τότε τι γίνεται; Όταν αυτά τα άτομα μπαίνουν σε έναν τέτοιο φαύλο κύκλο;

Η αγάπη για τον εαυτό μας είναι υπόθεση προσωπική:

Η λύση για το σύμπλεγμα αυτό, είναι το να μάθει ο καθένας να αγαπάει και να εκτιμάει τον εαυτό του. Να αναγνωρίζει με αντικειμενικότητα και νηφαλιότητα τα προτερήματα και τα μειονεκτήματα του, να δέχεται τις ατέλειες του και να τις φροντίζει, να προσπαθεί συνεχώς για την αυτοβελτίωση του με τρόπο τρυφερό απέναντι στον εαυτό του. Είναι αναγκαίο να μάθουμε να αγαπάμε τον εαυτό μας, με τον ίδιο τρόπο που μαθαίνουμε να αγαπάμε συγγενείς, φίλους και συντρόφους.

Ακούγεται απλό και εύκολο, μα δεν είναι. Η αγάπη, σε κάθε μορφή της, απαιτεί προσπάθεια ως ένα σημείο.

Το αυτονόητο θα ήταν να πούμε πως η ψυχοθεραπεία βοηθάει και χρειάζεται, σε αυτές τις περιπτώσεις. Μα φυσικά, δεν έχουμε όλοι την ίδια πρόσβαση σε τέτοιες υπηρεσίες, και πολλές φορές δεν δεχόμαστε ότι χρειαζόμαστε τέτοιου είδους βοήθεια.

Οπότε, καλό θα ήταν να ξεκινήσουμε από αυτό: Την αποδοχή των θεμάτων που αντιμετωπίζουμε. Πολλές φορές τα προβλήματα μας βρίσκονται μπροστά μας, μα διαλέγουμε να τα αγνοούμε. Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε αρχικά τον εαυτό μας, για να νοιαστούμε γι’ αυτόν αργότερα.

Ξοδεύοντας χρόνο με τον εαυτό μας, θα καταφέρουμε να μάθουμε πολλά για εμάς. Πρέπει να ακολουθούμε τα όνειρα μας, τις φιλοδοξίες μας, γιατί αυτό είναι το ταξίδι που θα μας βοηθήσει στην αυτογνωσία μας. Επιπλέον, πρέπει να προσπαθούμε να κρατάμε απόσταση με την αρνητικότητα. Είναι αναγκαίο να κρατάμε ανθρώπους που μας εκτιμούν, και όχι αυτούς που μας βάζουν κάτω. Είναι αναγκαίο, και εμείς οι ίδιοι να είμαστε άνθρωποι που δεν δημιουργούμε κακό σε άλλους. Και να μην νιώθουμε πως έχουμε ανάγκη τους ανθρώπους μας, αλλά ότι απλά τους θέλουμε και τους επιλέγουμε. Δεν πρέπει να κρεμιόμαστε από άλλες υπάρξεις, παρά μόνο από την δική μας.

Και πάλι, όσα κι αν ειπωθούν για αυτό το σύμπλεγμα και τις λύσεις του, δεν υπάρχει συγκεκριμένη συνταγή και σίγουρο αποτέλεσμα.

Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι η προσπάθεια. Προσπάθεια να μας καταλάβουμε, προσπάθεια να μας αγαπήσουμε, προσπάθεια να αλλάξουμε την κοσμοθεωρία μας, προσπάθεια να βρούμε το δικό μας, προσωπικό νόημα της ζωής.

Στην τελική, η προσπάθεια πάντα είναι αρκετή. Μην στοχεύεις στο τέλειο, δεν υπάρχει. Στόχευσε στο καλύτερο που μπορείς.

Μην αμφιβάλλεις, το «καλύτερο» σου, είναι το τέλειο.