Πώς μια φυλή χαρακτηρίστηκε από την ομορφιά της.

Αν ζεις στον δυτικό κόσμο η πρώτη σου επαφή με τον πολιτισμό των WoDaaBe είναι μάλλον η εξής: Τυχαία  εμφανίστηκε στην οθόνη σου η εικόνα των αντρών της φυλής με τα έντονα βαμμένα πρόσωπα να τραγουδάνε, να χορεύουν, να γρυλίζουν και να ανοιγοκλείνουν τα μάτια τους με έναν τρόπο που πολιτισμικά μοιάζει τόσο ξένος. Και μπροστά σε αυτό το πολιτισμικό χάσμα και την αμηχανία που μάλλον αναμενόμενα δημιουργεί,  άλλα μέσα προτιμούν να διακωμωδήσουν στεγνά τον πολιτισμό των WoDaaBe και άλλα να τον “ερμηνεύσουν” σκανδαλιστικά. 

Η εικόνα των βαμμένων αντρών WoDaaBe έχει κάνει πολλές φορές το γύρο του κόσμου και έχει εμπορευματοποιηθεί από διαφημίσεις καλλυντικών μέχρι φυλλάδια τραπεζών. Τις περισσότερες φορές οι εικόνες αυτές είναι παρμένες από το φεστιβάλ Gerewol που οργανώνεται  μετά το τέλος της εποχής των βροχών. Σε αυτό το φεστιβαλ, οι νέοι άντρες από τις δύο μεγάλες γενεαλογικές σειρές της φυλής χορεύουν για να επιδείξουν την ομορφιά και τις δυνάμεις τους μπροστά στην γηραιότερη γενιά και στις νέες έγγαμες και άγαμες γυναίκες. “Οι κριτές” του φεστιβάλ, δηλαδή οι γυναίκες που έχουν επιλεχθεί λόγω του στάτους των οικογενειών τους από τους γηραιότερους, στο τέλος επιλέγουν τον ομορφότερο για εκείνες, το “νικητή” και το βράδυ θα κοιμηθούν μαζί του. Αν μια γυναίκα το επιλέξει, μπορεί να αφήσει τον άντρα  και τα παιδιά της  και να γίνει η δεύτερη σύζυγος του εραστή της.  

Άντρες και Γυναίκες της φυλής WoDaaBe σε διάφορές εκδηλώσεις

Είναι η πολυγαμία, η ελεύθερη γυναικεία σεξουαλικότητα, η θέση των ανδρών ως αντικείμενα έλξης, το makeup και ο στολισμός του κορμιού από τους άντρες, όλες αυτές δηλαδή οι έμφυλες πρακτικές που είναι αντιθετικές με τις αντίστοιχες δυτικές τους, που “σκανδαλίζουν” και “κεντρίζουν” το βλέμμα του έξω κόσμου. 

Αλλά ποιοί είναι οι WoDaaBe και γιατί βάφονται, στολίζονται και χορεύουν έτσι; Οι WoDaaBe είναι μειονότητα της γενικότερης εθνικής ομάδας των Fulani στην Δυτική Αφρική. Είναι ένας νομαδικός λαός που κινείται μεταξύ του Νίγηρα, του Τσάντ και του Καμερούν, ανάλογα τις ανάγκες του κοπαδιού των βοοειδών τους. Τις τελευταίες δεκαετίες λόγω της ξηρασίας και των πολέμων στην περιοχή πολλοί έχουν μεταναστεύσει στις πόλεις όπου ασχολούνται με μικροεπαγγέλματα. Θρησκευτικά ασπάζονται το Ισλαμ αλλά κρατούν ακόμη πολλές ανεμιστικές δοξασίες. Το ονομά τους μεταφράζεται από την γλώσσα τους Fulfulde ως “Οι άνθρωποι των ταμπου” ή αλλιώς  “Οι άνθρωποι που ακολουθούν τα ταμπού”, όπου η λέξη ταμπού αναφέρεται τους αυστηρούς κοινωνικούς κανόνες. Υπάρχουν πολλά ταμπού στην παραδοσή τους, για παράδειγμα δεν πρέπει να αναφέρεσαι σ’έναν φίλο ή συγγενή σου με το μικρό του όνομα, ή για παράδειγμα οι γυναίκες με έμμηνο ρήση θεωρούνται μολυσματικές. Παρότι οι σεξουαλικές σχέσεις των γυναικών είναι σχετικά ελεύθερες, η κοινωνιά τους δεν παύει να είναι πατριαρχική. 

Στην κοσμοθεωρία των WoDaaBe η ομορφιά είναι πολύ σημαντική και έχει υπαρξιακό νόημα. Η ομορφιά εκφράζεται αισθητικά στον υλικό κόσμο με το πλέξιμο ή τη χαρακτική στα σκεύη και στο κορμί με τα τατουαζ, τα ρούχα, το πλέξιμο των μαλλιών, τα κοσμήματα και το makeup. Συγκεκριμένα μοτίβα εμπνευσμένα από την ποιμενική ζωή, την φύση, το Ισλαμ και την κοσμοθεωρία επαναλαμβάνονται συνεχώς στα παραπάνω. Στην κοινωνία τους όμως δεν υπάρχουν “καλλιτέχνες” και αυτό  γιατί όλοι πρέπει να αναπαράγουν την ομορφιά με τις πράξεις τους στην καθημερινή τους ζωή. Ειδικά οι νέοι άντρες. Από εκείνους απαιτείται καθημερινά να περνούν περισσότερο χρόνο την ημέρα προσέχοντας την εμφανισή τους απ’ότι οι γυναίκες. Η “ματαιοδοξία” και ο “ναρκισσισμός” με την ευρωπαϊκή αρνητική σημασία δεν ισχυούν στον πολιτισμό τους, αντίθετα πρέπει οι νέοι άντρες να κοιτάζονται πολλές φορές στον καθρέπτη μέσα στην ημέρα. Ακόμα και για την μεταφορά του κοπαδιού μέσα στην έρημο , όπου δεν θα τον δει κανείς για μέρες, ένας WoDaaBe άντρας θα φορέσει μολύβι στα μάτια και θα ντυθεί ωραία.

Είναι σε αυτό λοιπόν το κοινωνικό πλαίσιο της ομορφιάς που διεξάγεται το φεστιβαλ Gerewol. Σκοπός της συγκέντρωσης δεν είναι μόνο να γιορταστεί η ευεργετική περίοδος των βροχών που πέρασε αλλά και να γίνουν γάμοι μεταξύ των δύο γεννεαλογικών σειρών (ο πρώτος γάμος των WoDaaBe κανονίζεται από τους γονείς τους με άτομα της ίδιας γενεολογικής σειράς). Οι άντρες λοιπόν κάνουν ότι μπορούν για να προσελκύσουν τις γυναίκες. Βάφουν το προσωπό τους με  ώχρα, καθώς το ανοιχτόχρωμο κοκκινωπό αψεγάδιαστο δέρμα με ένα μακρόστενο λεπτό πρόσωπο είναι το ιδανικό της ομορφιάς. Πλέκουν τα μαλλιά τους για να φαίνονται πυκνά, μακρυά και μαύρα. Τα μάτια και τα χείλη βάφονται μαύρα για να φαίνονται πιο άσπρες οι ίριδες και τα δόντια. Για τον ίδιο λόγο στο χορευτικό ανοίγουν έντονα το στόμα και διαστέλλουν τα μάτια τους. Μία κίτρινη λωρίδα ζωγραφίζεται στην μύτη για να την λεπτύνει σαν “contouring”. Το πρόσωπο στολίζουν μικρά στρογγυλά σχηματάκια που συμβολίζουν τους στρογγυλούς στάβλους και είναι πάντα τοποθετημένα σε συμμετρικά σημεία στο πρόσωπο. Η συμμετρία είναι πολύ σημαντική για την αισθητική των WoDaaBe γενικότερα. Τα σωματά τους πρέπει να είναι ψηλά, αδύνατα και καλογυμνασμένα, στολισμένα με τατουαζ και στολές γεμάτες κόκκινες χάντρες. Στο κεφάλι φορούν τουρμπάνια, φτερά (φαλλικά σύμβολα), ακόμα και γυαλία ηλίου. Ενώ πολλές φορές κρατούν μικρές ομπρέλες. Μετά από την πόση ενός υποτιθέμενου παραισθησιογόνου ποτού χορεύουν, χοροπηδούν ανάλαφρα και τραγουδούν για πολλές ώρες εκστασιασμένοι μέσα στον κάυσωνα. Με αυτόν τον τρόπο δείχνουν την χάρη και την δυναμή τους στις υποψήφιες συντρόφους τους. 

Το φεστιβάλ Gerewol

Το φεστιβαλ αυτό έχει χαρακτηριστεί από τον έξω κόσμο ως “καλλιστεία”, “Tinder της ερήμου”, “drag show”. Ενώ δεν είναι τίποτα από τα παραπάνω γιατί πολύ απλά δεν είναι οργανωμένο με γνώμονα τις ίδιες έμφυλες εξουσιαστικές σχέσεις του δυτικού κόσμου. Οι WoDaaBe έχουν χαρακτηριστεί ως οι πιο ματαιόδοξοι άνδρες του κόσμου, ενώ δεν είναι γιατί πολύ απλά ο αυτοθαυμασμός του σώματος δεν έχει αρνητική χρειά για εκείνους. Το θέαμα τους έχει εμπορευματοποιηθεί (οι ίδιοι έχουν αλλάξει στοιχεία του για να παρουσιάζεται καλύτερα στους τουρίστες) , τα προσωπά τους έχουν διακωμωδηθεί και φετιχοποιηθεί. Πολλές φορές η ομορφιά των εικόνων τους, τους εγκλωβίζει στο στερεότυπο του “γνήσιου ιθαγενή”,  του απολυθώματος, του πολιτισμού υπό εξαφάνιση. Ακόμα και η ίδια η ακαδημαϊκή βιβλιογραφία είναι διχασμένη στις απεικονίσεις τους. Αλλά πίσω από το εντυπωσιακό makeup και τους εξαστισιακούς χορούς, κρύβεται μια πολυσχεδή κουλτούρα της υπομονής, της αυτοκυριαρχίας, της επιβίωσης και του σεβασμού που αλλάζει δυναμικά μέσα στον χρόνο με γνώμονα την παραδοσή της.