29 Απριλίου 1863, Αλεξάνδρεια. Γεννιέται ο Κωνσταντίνος Καβάφης. 29 Απριλίου 1933, πεθαίνει τη μέρα που συμπλήρωνε τα 70 του χρόνια, ξανά στην Αλεξάνδρεια. Αδιαμφισβήτητα, θεωρείται ως ένας από τους σημαντικότερους ποιητές της σύγχρονης εποχής. Κατέχει μια εξέχουσα θέση τόσο στην ελληνική ποίηση όσο και στα ευρωπαϊκά δεδομένα, καθώς ποιήματά του έχουν μεταφραστεί σε διάφορες γλώσσες όπως τα Γαλλικά, τα Αγγλικά και τα Γερμανικά. Αργότερα, το έργο του θα αποτελέσει έμπνευση για διάφορους καλλιτέχνες, ιδιαίτερα τους μουσικούς. Ανάμεσα σ’ αυτούς βρίσκεται και ο συγγραφέας, συνθέτης και τραγουδιστής, Leonard Cohen.

Η ιδιαίτερη σχέση του Leonard Cohen με την Ελλάδα, είναι γνωστή και επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι το 1960 αγόρασε ένα σπίτι στην Ύδρα, όπου διέμεινε για αρκετά χρόνια και έγραψε πολλές από τις επιτυχίες του. Το 2001 κυκλοφορεί το album του με τίτλο Ten New Songs, στον οποίο συγκαταλέγεται μια αρκετά τρυφερή μπαλάντα με τίτλο «Alexandra Leaving». Όπως αποκαλύπτει η Sharon Robinson, συνεργάτιδα του Cohen σ’ αυτό το δίσκο,  σε συνέντευξή της στο Uncut, ο Cohen εμπνεύστηκε το τραγούδι αυτό από το -γνωστό και αγαπημένο- ποίημα του Καβάφη «Απολείπειν ο θεός Αντώνιον». Μάλιστα, κατά το αρχικό στάδιο του δίσκου, δεν ήταν σίγουρος ότι ταιριάζει σ’ αυτόν. Αποφάσισε να το συμπεριλάβει τελικά, κατά την ολοκλήρωσή του, όταν το άκουσε ξανά και κατάλαβε ότι του αρέσει πολύ!

Αναφορικά με το ποίημα του Καβάφη, ο τίτλος «Απολείπειν ο θεός Αντώνιον» είναι παρμένος από το Βίο του Αντωνίου, 75, του Πλουτάρχου. Ο Αντώνιος, βέβαια, δεν είναι άλλος από τον Μάρκο Αντώνιο, φίλο του Ιούλιου Καίσαρα και εραστή της Κλεοπάτρας. Για την ιστορία και εν τάχει, το έργο του Πλουτάρχου μας μεταφέρει στην Αλεξάνδρεια, στο βράδυ πριν από την είσοδο του Οκταβιανού με τα στρατεύματά του στην πόλη και στην ήττα, που τελικά οδήγησε στην αυτοκτονία του Αντωνίου. Εκείνο το βράδυ της παραμονής της απώλειας της Αλεξάνδρειας, ο Αντώνιος άκουσε κάτω από το παράθυρο του, μια μουσική απόκοσμη από μία αόρατη ορχήστρα, το θόρυβο ενός «αόρατου θιάσου». Αυτός ο θόρυβος, από τους αόρατους μουσικούς που απομακρύνονται, συμβολίζει την εγκατάλειψη του Αντωνίου από το θεό Διόνυσο, που ήταν ο προστάτης του, καθώς και ο ήχος που όλο και εξασθενεί, σηματοδοτεί το τέλος, την απώλεια της δόξας, της φήμης και του πλούτου.

Έτσι λοιπόν, ο Leonard Cohen εμπνεόμενος από το «Απολείπειν ο θεός Αντώνιον», μεταμορφώνει την πόλη της Αλεξάνδρειας στη γυναίκα Alexandra και τραγουδά για την απώλεια του ερωτικού αντικειμένου και τις χαμένες προσδοκίες. Ακολουθώντας τον Καβάφη, που ενθαρρύνει τον Αντώνιο να αντιμετωπίσει με θάρρος την απώλεια της πόλης την παραμονή της μάχης («…Σὰν ἕτοιμος ἀπὸ καιρό, σὰ θαρραλέος»), ο Cohen παροτρύνει επίσης τον εραστή να φανεί δυνατός και ν’ αποδεχθεί την απώλεια του αγαπημένου του προσώπου («…As someone long prepared for this to happen»). Και μ’ αυτό το μοτίβο, συσχετίζοντας τους στίχους με τους καβαφικούς, μπορεί κανείς να συνεχίσει να ερμηνεύει όλο το τραγούδι, δίνοντας του το δικό του, προσωπικό νόημα!

Κ.Π. Καβάφης, Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον

Σὰν ἔξαφνα, ὥρα μεσάνυχτ’, ἀκουσθεῖ
ἀόρατος θίασος νὰ περνᾶ
μὲ μουσικὲς ἐξαίσιες, μὲ φωνές—
τὴν τύχη σου ποῦ ἐνδίδει πιά, τὰ ἔργα σου
ποῦ ἀπέτυχαν, τὰ σχέδια τῆς ζωῆς σου
ποῦ βγῆκαν ὅλα πλάνες, μὴ ἀνοφέλετα θρηνήσεις.
Σὰν ἕτοιμος ἀπὸ καιρό, σὰ θαρραλέος,
ἀποχαιρέτα την, τὴν Ἀλεξάνδρεια ποῦ φεύγει.
Πρὸ πάντων νὰ μὴ γελασθεῖς, μὴν πεῖς πῶς ἦταν
ἕνα ὄνειρο, πῶς ἀπατήθηκεν ἡ ἀκοή σου·
μάταιες ἐλπίδες τέτοιες μὴν καταδεχθεῖς.
Σὰν ἕτοιμος ἀπὸ καιρό, σὰ θαρραλέος,
σὰν ποῦ ταιριάζει σε ποῦ ἀξιώθηκες μιὰ τέτοια πόλι,
πλησίασε σταθερὰ πρὸς τὸ παράθυρο,
κι ἄκουσε μὲ συγκίνησιν, ἀλλ’ ὄχι
μὲ τῶν δειλῶν τὰ παρακάλια καὶ παράπονα,
ὡς τελευταία ἀπόλαυσι τοὺς ἤχους,
τὰ ἐξαίσια ὄργανα τοῦ μυστικοῦ θιάσου,
κι ἀποχαιρέτα την, τὴν Ἀλεξάνδρεια ποῦ χάνεις.

Leonard Cohen, Alexandra Leaving

Suddenly the night has grown colder
The god of love preparing to depart
Alexandra hoisted on his shoulder,
They slip between the sentries of the heart
 
Upheld by the simplicities of pleasure
They gain the light, they formlessly entwine
And radiant beyond your widest measure
They fall among the voices and the wine

It’s not a trick, your senses all deceiving
A fitful dream, the morning will exhaust
Say goodbye to Alexandra leaving
Then say goodbye to Alexandra lost

Even though she sleeps upon your satin
Even though she wakes you with a kiss
Do not say the moment was imagined
Do not stoop to strategies like this

As someone long prepared for this to happen
Go firmly to the window, drink it in
Exquisite music Alexandra laughing
Your first commitments tangible again

And you who had the honor of her evening,
And by the honor had your own restored
Say goodbye to Alexandra leaving
Alexandra leaving with her Lord

Even though she sleeps upon your satin
Even though she wakes you with a kiss
Do not say the moment was imagined
Do not stoop to strategies like this

As someone long prepared for the occasion
In full command of every plan you wrecked
Do not choose a coward’s explanation
that hides behind the cause and the effect

And you who were bewildered by a meaning
Whose code was broken, crucifix uncrossed
Say goodbye to Alexandra leaving
Then say goodbye to Alexandra lost

Say goodbye to Alexandra leaving
Then say goodbye to Alexandra lost

Πηγές: https://www.songfacts.com/facts/leonard-cohen/alexandra-leaving, http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/2700/Keimena-Neoellinikis-Logotechnias_A-Lykeiou_html-empl/indexG3_4.html, https://el.wikipedia.org/wiki/Wiki

Πανούτσου Ιωάννα