Το μουσείο του χθες και του σήμερα- Ευαγγελία Μάνου
Διεθνής ημέρα μουσείων η 18η Μαΐου και δεν θα μπορούσαμε να μην κάνουμε μια αναδρομή στην εξέλιξη των μουσείων ανά τους αιώνες. Η έννοια «μουσείο» δεν υπήρχε πάντα με τη σημερινή της σημασία. Ως όρος, φαίνεται να φωτίζεται κατά την περίοδο της Αναγέννησης, στην ανάγκη να τονιστεί το στοιχείο της ενότητας, ενός τρόπου οργάνωσης του τότε κόσμου. Στα πρώτα μουσεία, στον ίδιο χώρο με τα αντικείμενα υπάρχουν επιγραφές ή κείμενα προς ανάγνωση ή ερμηνεία. Κατά την εποχή του Διαφωτισμού, τα μουσεία αποτελούν ιδιωτικές συλλογές από παράξενα ή σπάνια πράγματα, τα οποία οι κάτοχοι συλλέγουν συχνά στα ταξίδια τους και συνήθως τα εκθέτουν για να εκδηλώσουν το κύρος και την υπεροχή τους. Την ίδια περίοδο και την εποχή της Γαλλικής Επανάστασης δημιουργούνται τα πρώτα εθνικά μουσεία.
Ο όρος μουσείο καθιερώνεται τον 19ο αιώνα και νοηματοδοτεί τη φύλαξη και την έκθεση των αντικειμένων. Μετά τον 20ο αιώνα τα μουσεία αρχίζουν να επικοινωνούν δειλά δειλά με την κοινωνία, με αποτέλεσμα σήμερα ο τομέας της μουσειολογίας και μουσειογραφίας να έχει εξελιχθεί πολύ. Παρατηρούμε το μουσείο πια να σχετίζεται περισσότερο από κάθε άλλη εποχή με τον ενημερωτικό, παιδαγωγικό και ψυχαγωγικό του ρόλο.
Παρόλα αυτά δεν θα μπορούσαν τα μουσεία στις μέρες μας να μείνουν ανεπηρέαστα από την καπιταλιστική κοινωνία, στην οποία ζούμε. Παρά τις κοινωνικές επιρροές, όμως, η δύναμη ενός μουσείου φαίνεται από το αν δομεί ή όχι στις εκθέσεις του την αλήθεια, αν προσεγγίζει τα εκθέματα σημειολογικά, ώστε να δώσει τη δυνατότητα στον επισκέπτη να τα αποκωδικοποιήσει και να τα ερμηνεύσει από διάφορες οπτικές. Κι ενώ έως πρόσφατα τα δημόσια μουσεία είχαν βασικά μειονεκτήματα, όπως τον ελιτίστικο χαρακτήρα τους, τώρα καλούνται να αποκτήσουν έναν περισσότερο κοινωνικό χαρακτήρα, ώστε να βρεθούν πιο κοντά στην λαϊκή κουλτούρα και τα εκθέματά τους να απευθυνθούν σε ένα ευρύτερο κοινό, παρέχοντας ίσες πολιτιστικές ευκαιρίες.
Κάνοντας μια μικρή μελέτη, θα ανακαλύψουμε πως οι ηλικιακές ομάδες που επισκέπτονται τα μουσεία είναι μεταξύ 25-45 χρονών και τυγχάνουν ανώτερης μόρφωσης. Αντίθετα, δεν επισκέπτονται τα μουσεία άνθρωποι με ειδικές ανάγκες, από διαφορετικό πολιτιστικό υπόβαθρο, έφηβοι, ηλικιωμένοι ή κάποιοι άλλοι για κοινωνικούς ή πολιτιστικούς λόγους. Ωστόσο, τα τελευταία 25 χρόνια, τα μουσεία προσπαθούν να έρθουν πιο κοντά στην κοινωνία, με το να γίνουν περισσότερο ανταγωνιστικά, να διαφημιστούν και να βοηθήσουν τον άνθρωπο να αυτοπροσδιοριστεί. Έτσι, αρχίζουν να εξελίσσουν τις επικοινωνιακές τους τακτικές, προσθέτοντας έγχρωμες εικονογραφήσεις, να τοποθετούν κείμενα σε χαμηλές θέσεις για τα παιδιά, να κάνουν ξενόγλωσσες περιλήψεις, να μειώνουν την έκταση των κειμένων, να διαθέτουν βίντεο, υπολογιστές. Επίσης, κάποια από αυτά, όπως το μουσείο του Φάρου Τυφλών της Ελλάδος (http://www.tactualmuseum.gr/html/mus.htm), επιτρέπουν το άγγιγμα των αντικειμένων, ενώ φροντίζουν να παρέχουν το κατάλληλο περιβάλλον για τη συμμετοχή των μειονοτήτων. Ακόμη, διαθέτουν μουσειοσυσκευές, μουσειολεωφορεία, προγράμματα σε καταυλισμούς, υιοθεσίες μνημείων από σχολεία και προσπαθούν να συνεργαστούν με διάφορα ιδρύματα. Στην Ελλάδα ιδιαίτερα καινοτόμα είναι το Ελληνικό Παιδικό Μουσείο στην Πλάκα, το Μουσείο Συναισθημάτων, το Μουσείο Παιδικής Τέχνης και το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.
Συμπερασματικά, βλέπουμε την έννοια του μουσείου στις μέρες μας να αναπλάθεται και το ίδιο σιγά σιγά να καλείται να διαδραματίσει ενεργό ρόλο στην κοινωνική ζωή κάθε τόπου. Το βλέπουμε σαν ένα χώρο, όπου η μάθηση κατασκευάζεται και ο κάθε άνθρωπος αφήνεται ελεύθερος να δημιουργήσει μόνος του τη γνώση, ανακαλύπτοντας τη δική του αλήθεια, με βάση τις προϋπάρχουσες εμπειρίες του. Αυτή είναι και η έννοια της μάθησης άλλωστε. Τέλος, καθώς η τέχνη πάντα νοηματοδοτούσε τις ανάγκες των ανθρώπων και ήταν πρωτοπόρος στην αλλαγή των εποχών, παρατηρούμε ότι τα σημερινά μουσεία την εντάσσουν στα εκπαιδευτικά τους προγράμματα, καλώντας μας να οραματιστούμε μια κοινωνία πιο δημιουργική και ελεύθερη.
Εικονογράφηση: Δήμητρα Πολύζου https://www.facebook.com/dhmhtra.poluzou
