Γράφει η Έφη Δρακάκη

«Το όνειρο ενός γελοίου» αποτελεί ένα μικρό διήγημα -μόλις 15 σελίδων- που δημοσιεύθηκε πρώτη φορά το 1877. Αποτελεί περιγραφή μίας ουτοπικής κοινωνίας και την πορεία της προς τη διαφθορά. Η κοινωνία που περιγράφεται ξεκίνησε σαν ένας μικρός παράδεισος, χωρίς ιδιοκτησία, στο λεξιλόγιο της τα «δικό μου» και «δικό σου» δεν υπάρχουν, με ισότητα ανάμεσα σε όλους τους ανθρώπους. Μία κοινωνία χωρίς θρησκεία, όμως ο Θεός ήταν παντού. Περιγράφεται μία κοινωνία, όπου η αγάπη και η αλληλεγγύη αποτελούν τα κύρια στοιχεία αυτής.

Το διήγημα πραγματεύεται πώς είναι να βιώνεις την περιθωριοποίηση και την αποξένωση στην κοινωνία που ζεις. Πώς είναι να είσαι ξένος μέσα στην ίδια σου την εποχή; Ο γελοίος άνθρωπος, ο πρωταγωνιστής είναι ένας αντιήρωας. Ένας στιγματισμένος απόκληρος της κοινωνίας, ένα άτομο που δεν μπορεί να σταθεί ανάμεσα στους ορθά κοινωνικοποιημένους. Γνωρίζει την κατάσταση στην οποία βρίσκεται, τη θέση που του έχει αποδοθεί κοινωνικά, αυτή του παρία. Αποξενωμένος από όσα συμβαίνουν γύρω του, με μία ζωή που φαντάζει να μην έχει κανένα νόημα πια, η αυτοκτονία μοιάζει λυτρωτική.

Μέχρι που συναντά ένα μικρό κοριτσάκι στο δρόμο. Δεν ανταποκρίνεται στο κάλεσμα του για βοήθεια. Την αγνοεί. Η αντίδραση του αυτή λειτουργεί ως αφύπνιση συνείδησης. Ένα βήμα πριν την αυτοκτονία, αρχίζει να θέτει ερωτήματα στον εαυτό του. Προσπαθεί να κατανοήσει την πράξη του και μέσα από αυτή την προσπάθεια αντιλαμβάνεται ότι ακόμα υπάρχει ζωή, δεν έχουν στερέψει όλα. 

Τότε αφήνεται στο όνειρο, στο όνειρο μιας άλλης κοινωνίας. Μιας άλλης ζωής. Μιας ίσως ουτοπίας. Το όνειρο τον μετέφερε σε έναν άλλον καλύτερο κόσμο. Έναν παράδεισο με ακαθόριστη μορφή, με κατοίκους παραδομένους στην αγάπη και την αλληλεγγύη. Έναν κόσμο τελείως διαφορετικό από αυτόν που τον ωθεί στην αυτοκτονία. Υπάρχει σεβασμός προς όλους, τους ανθρώπους, τα ζώα τη φύση. Δεν χωρούν κολακείες σε αυτό το μέρος, μόνο η πηγαία εκτίμηση προς κάθε κατεύθυνση. Έρωτας και ομόνοια κυριαρχούν στα πάντα. Όμως, ακόμα και κει έρχεται η αλλαγή. Εγωισμός, απληστία, μίσος έρχονται να πάρουν τη θέση των προηγούμενων αρετών. Ο πρωταγωνιστής αισθάνεται ένοχος, θεωρεί ότι ο ίδιος μόλυνε τον αγγελικό αυτό κόσμο. Τους ζητάει να τον σταυρώσουν για να αναλάβει τις ευθύνες του και να λυτρωθεί, αλλά αυτοί του εξηγούν ότι απλά απέκτησαν αυτό που γύρευαν.

Η κοινωνία του ονείρου δεν κατόρθωσε να μην μολυνθεί και να μην εκφυλιστεί, όπως συμβαίνει και στις σύγχρονες κοινωνίες. Άρχισε ο εκφυλισμός της και έτσι γεννήθηκε η ζήλια, οι διαμάχες, η ανισότητα, η αδικία, η διαστροφή, η ιδιοκτησία και ο πόλεμος. Ο εκφυλισμός συντελέστηκε αλλά παρόλα αυτά το γεγονός ότι υπήρξε αυτή η κοινωνία -έστω στο όνειρο- έδωσε κίνητρο στον πρωταγωνιστή για ζωή.

Η κοινωνία και η ζωή που ήξερε ήταν που τον οδήγησαν στην σκέψη να αυτοκτονήσει. Ενώ το όνειρο, αυτό το όνειρο μίας άλλης ζωής, τον αφύπνισε. Ξυπνώντας από το όνειρο ο πρωταγωνιστής, κατανοώντας ότι ήταν όνειρο πια ή απλά αποδεχόμενος ότι του το επεσήμαιναν διαρκώς οι υπόλοιποι… Αναλογίζεται «Όνειρο;  Μα  μήπως  όνειρο  δεν  είναι η ζωή μας; Και μάλιστα θάλεγα τι σημασία έχει, τι σημασία έχει αν δεν ξανάρθει ποτέ πια ο παράδεισος κι αν δεν υπάρχει πια (αφού σας λέω, το καταλαβαίνω), κι όμως, εγώ θα κηρύξω τον παράδεισο. Κι όμως, τι απλό που είναι! θα μπορούσαν μέσα σε μια μέρα, μέσα σε μιαν ώρα μόνο, να ξαναγίνουν όλα…. «Η συνείδηση της ζωής είναι ανώτερη απ’ τη ζωή∙ η γνώση των νόμων της ευτυχίας είναι ανώτερη από την ευτυχία». Αυτά πρέπει να καταπολεμήσουμε! Και θα το παλέψω. Φτάνει να το θελήσουν όλοι, κι αμέσως όλα θα χτιστούν.»

Ένα διήγημα του Ντοστογιέφσκι που εστιάζει στη δυνατότητα για αλλαγή. Αλλαγή ατομική και κοινωνική. Μία αλλαγή που μπορεί να συντελεστεί αρκεί να το πιστέψουμε και να το θελήσουμε. Ο ίδιος ο πρωταγωνιστής κατάφερε να βρει τη δύναμη και το κίνητρο να αλλάξει τη ζωή του. Παρότι υπήρξε περιθωριοποιημένος βρήκε τη δύναμη και τη θέληση να θέλει να αφυπνίσει και τους υπόλοιπους, ώστε να δημιουργήσουν όλοι μαζί έναν καλύτερο κόσμο. Το κυριότερο είναι ότι κατάφερε να βρει και πάλι ελπίδα, ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο, με φάρο έστω και μία ουτοπική κοινωνία που ίσως δεν υπάρξει ποτέ αλλά που αξίζει να προσπαθήσει κανείς για αυτήν.

Πηγή:

DOSTOYEVSKY FYODOR (2013). «ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΕΝΟΣ ΓΕΛΟΙΟΥ. Μια φανταστική ιστορία». Εκδόσεις «ΕΡΑΤΩ».