Εύα Πάλμερ Σικελιανού

Η Ιέρεια των Δελφών

Συχνά μιλάμε για τις Δελφικές Εορτές των Σικελιανών και επικεντρωνόμαστε στις ιδέες. Τις δελφικές ιδέες του ποιητή Άγγελου Σικελιανού, που οραματίστηκε την ειρήνη μεταξύ των σύγχρονων εθνών με γνώμονα τα αρχαία ελληνικά ιδεώδη της συμφιλίωσης, του ελεύθερου πνεύματος και του κοσμοπολιτισμού. Και τις ιδέες που ασπάστηκαν μαζί του, κάποιοι Έλληνες και ξένοι διανοούμενοι της εποχής, για την προώθηση και την στήριξη της νεο-ελληνικής παράδοσης, ως η γνήσια απόγονος του αρχαιοελληνικού πολιτισμού. Αλλά δίπλα στις ιδέες δεν μπορούμε να παραμερίζουμε την γυναίκα που με το πνεύμα και το ταλέντο της τις έκανε πράξη, την Εύα Πάλμερ Σικελιανού. 

• 

Η Εύα Πάλμερ Σικελιανού ήταν “αντισυμβατική αρχαιολόγος”, φιλέλληνας, διανοούμενη, χορογράφος, σκηνοθέτης, μουσικός και υφάντρα. Της οφείλουμε όχι μόνο την καθιέρωση και την διεξαγωγή των Δελφικών Εορτών αλλά και κάποιες από τις πιο σημαντικές προσπάθειες  αναβίωσης του αρχαίου θεάτρου και του αρχαίου ενδύματος. Η Εύα χαρακτηρίστηκε ως η Ιέρεια των Δελφών, η μόνη σύγχρονη αρχαία Ελληνίδα, το μόνο άτομο που πραγματικά ενσάρκωσε και βίωσε την δελφική ιδέα του συζήγου της. Στις φωτογραφίες της μας μαγνητίζει με το γαλήνιο και δωρικό βλέμμα της, φορώντας πάντα αρχαιοελληνικά ρούχα και με τα μακρυά μαλλιά της πλεκτά αφημένα κάτω. Οι συγχρονοί της όπως ο Γ.Τσαρούχης , μαγεύονταν από το χαρισμά, την μεγαλοψυχία και την μεγαλοφυϊα της. Αυτή είναι η ζωή και το έργο της. 

Βιογραφία

Γεννήθηκε και μεγάλωσε μέσα σ’ένα φιλελεύθερο και εύπορο περιβάλλον στο Μανχάταν της Νέας Υόρκης, όπου έλαβε μια αντισυμβατική για την εποχή μόρφωση στην λογοτεχνία, την μουσική και την τέχνη. Η Εύα σπούδασε λογοτεχνία και θέατρο στο προοδευτικό κολλέγιο θηλέων Bryn Mawr, το οποίο δεν ολοκλήρωσε. Προτίμησε να μετακομίσει στο Παρίσι, να ζήσει ελεύθερα και να ασχοληθεί με το θέατρο. Εκεί ήρθε σε επαφή με γνωστούς διανοούμενους και καλλιτέχνες της εποχής και σύναψε ερωτικό δεσμό με την ποιήτρια και συγγραφέα Νάταλι Κλίφορντ Μπάρνεϊ. Στο Παρίσι θα γνωρίσει τον αδελφό της γνωστής χορεύτριας Ισιδώρας Ντάνκαν, Ρείμοντ Ντάνκαν και την γυναίκα του Πηνελόπη Σικελιανού. Αυτή της η γνωριμία θα αποβεί σημαδιακή για την μετέπειτα ζωή και το έργο της. 

Μαζί με το φιλικό αυτό ζεύγος, θα αρχίσουν να ερευνούν ενταντικά την αρχαία τέχνη και ένδυση. Μελετάνε διεξοδικά τα ρούχα των αρχαίων μορφών στα αγγεία και τα αγάλματα, φτιάχνουν μάλιστα τον δικό τους αργαλειό και αρχίζουν να κατασκευάζουν και να τα φοράνε στην καθημερινή τους ζωή! Όταν το 1906 θα επισκεφθούν την Ελλάδα οι κάτοικοι Παγκρατίου τα χάνουν με τους τρεις αυτούς ταξιδιώτες που είναι ντυμένοι με ιμάτια, χιτώνες και σανδάλια. Και φυσικά μέσα από την φιλία της με την Πηνελόπη Σικελιανού, η Εύα έρχεται πρώτη φορά σε επαφή με τα ποιήματα και τις ιδέες του αδελφού της, του Λευκαδίτη ποιητή Άγγελου Σικελιανού. Τον γνωρίζει από κοντά στην επισκεψή της στην Ελλάδα και ερωτεύονται. Το 1907 παντρεύονται στην Αμερική και μαζί θα αποκτήσουν ένα γιό τον Γλάυκο Σικελιανό. Ο γάμος τους θα ακυρωθεί το 1933 με την αναχώρηση της Εύας για την Αμερική, αλλά δεν θα σταματήσουν ποτέ να είναι φίλοι και να αλληλογραφούν. 

Οι Δελφικές Εορτές

Κάτω από το μεγάλο κύμα του νεοκλασσισμού που σάρωνε την Αμερική και την Ευρώπη και εν μέσω ταραγμένων χρόνων πολέμου και ανθρώπινης δυστυχίας, οι Σικελιανοί εκπνέουν όλο τον ρομαντισμό και την αγάπη τους για την Αρχαία Ελλάδα στο Δελφικό Όραμα. Ενώ ο Άγγελος Σικελιανός ονειρευόνταν στο μέλλον την δημιουργία ένος πανεπιστημίου στην περιοχή, η πρώτη απόπειρα ενσάρκωσης της ιδέας ήταν οι Δελφικές Εορτές τον Μάιο του 1927 και τον Μάιο του 1930. Οι εκδηλώσεις στην διάρκεια των εορτών περιλάμβαναν ομιλίες, ξεναγήσεις, εκθέσεις λαϊκής τέχνης, χορευτικές επειδείξεις, την αναβίωση των Σεπτήριων (αρχαίο θρησκευτικό δρώμενο αφιερωμένο στον Απόλλωνα) και φυσικά τις παραστάσεις του Προμηθέα Δεσμώτη(1927 και 1930) και των Ικέτιδων(1930).

 

Το έργο ήταν γιγαντιαίο, χρειάζονταν η ανάπλαση του αρχαιολογικού χώρου, η δημιουργία δομών στην περιοχή, η αναζήτηση χορηγών, η προβολή του εγχειρήματος στο εξωτερικό και φυσικά έπρεπε να πεισθεί η γηγενής πολιτική και πνευματική ελιτ. Το ελληνικό κράτος αλλά και ο τύπος της εποχής δεν στήριξαν την ιδέα, ενώ ο Σικελιανός χαρακτηρίστηκε μέχρι και Μουσολίνι! Μέσα από γραφειοκρατικά εμπόδια, παραφωνίες και αντιρρήσεις οι Σικελιανοί κατάφεραν να διοργανώσουν δύο μόνο εορτές, οι οποίες όμως προσέλκυσαν λίγους σχετικά επισκέπτες και τους διέλυσαν σε οικονομικό και προσωπικό επίπεδο. Οι Σικελιανοί επιπλέον ήταν κάθετοι στην οποιαδήποτε εμπορευματοποίηση του εγχειρήματος και δεν δέχθηκαν καμία “βοήθεια” από το κράτος που ήθελε να κάνει τις εορτές τουριστικές. 

Το έργο της Εύας

Η Εύα Πάλμερ, κατά ομολογία και της ίδιας, υπήρξε “ένα πρακτικό πνεύμα”, χωρίς την αρωγή του οποίου δεν θα είχαν στηθεί οι εορτές. Προσέφερε μεγάλο μέρος της χρηματοδότησης από την δικιά της περουσία, έδωσε ομιλίες για την προώθηση του εγχειρήματος και ανέλαβε να βρει τους κατάλληλους ανθρώπους (διανοούμενους και μη) για να συμμετάσχουν. Μέσα σε όλα αυτά βέβαια υπήρξε σκηνοθέτης, χορογράφος και ενδυματολόγος του Προμηθέα Δεσμώτη και των Ικέτιδων. Αυτό το “πρακτικό πνεύμα” της “βιωματικής της αρχαιολογίας” μας χάρισε πολλά. 

Αρχικά το 1927 δεν ήταν ακόμα διαδεδομένο τα αρχαία θέατρα να χρησιμοποιούνται για σύγχρονες θεατρικές παραστάσεις , ο Προμηθέας Δεσμώτης ήταν μία από τις πρώτες που διδάχθηκαν πειραματικά σε αρχαιολογικό χώρο. Επιπλέον, η Εύα μελετώντας το έργο διεξοδικά αποφάσισε να δώσει στον Χορό  το κεντρικό ρόλο που είχε στην αρχαιότητα. Χορογράφησε και δίδαξε επί τρία χρόνια τις κοπέλες του Λύκειου Ελληνίδων το χορικό των Ωκεανίδων. Οι κινήσεις ήταν αρκετά δύσκολες και στυλιζαρισμένες, επηρεασμένες από τις φιγούρες στα αρχαία αγγεία, τόσο που έμοιαζαν δισδυάστατες. Την μουσική επιμελήθηκε ο βυζαντινιστής μουσικός και δάσκαλος της Εύας, Κωνσταντίνος Ψάχος, με τον οποίο όμως διαφώνησαν πολλές φορές για την παράσταση. Η πρώτη παράσταση είχε μέτρια επιτυχία και δέχτηκε κάποιες καλοπροέραιτες κριτικές για τα τεχνικά της “λάθη”. Οι δεύτερες εορτές όμως ήταν πιο μεγαλεπίβολες. Η παράσταση του Προμηθέα τελειοποιήθηκε αισθητικά, μουσικά και χορευτικά. Ενώ για τις Ικέτιδες χρησιμοποίησε ογδόντα μέλη για τον Χορό(!)που άφησαν άφωνους τους θεατές, οι οποίοι δεν είχαν συνηθίσει να βλέπουν τα αρχαία κείμενα να ερμηνεύονται με συνοδεία μουσικής και χορού νέων κοριτσιών. 

Η Υφάντρα των Δελφών

Αλλά μία από τις πιο σημαντικές πρωτοπορίες της Εύας ήταν η σκευη των ηθοποιών, τα ενδυματά τους δηλαδή. Η Εύα ήταν ταλαντούχα και προσηλωμένη υφάντρα. Βοήθησε πολύ στην διάδωση και στην διαφύλαξη της υφαντικής τέχνης στην Ελλάδα. Όχι μόνο εκπαίδευε άλλες γυναίκες στην τέχνη του αργαλειού και βοήθησε μαζί με άλλους στην φύλαξη των παραδοσιακών φορεσιών, αλλά οργάνωσε έκθεση λαϊκής τέχνης κατά την διάρκεια των Δελφικών Εορτών. Μάζεψε και αγόρασε υφαντά και άλλα τεχνουργήματα από όλη την Ελλάδα, τα οποία εκτέθηκαν σε σπίτια των ντόπιων και αργότερα μετα-πουλήθηκαν στους επισκέπτες.  Έτσι οι λαϊκοί τεχνίτες απέκτησαν διεθνή φήμη και χρηματική αποκατάσταση. Ακόμη, με πρόσκληση και διακανονισμό της ίδιας, φωτογραφήθηκαν στους Δελφούς από τον απεσταλμένο του National Geographic, επισκέπτες με τις παραδοσιακές φορεσιές τους, για να καταγραφεί έτσι ο πλούτος της πολιτιστικής μας παράδοσης και να γίνει διάσημός στο εξωτερικό.

Το μεγάλο ενδιαφέρον και ο σεβασμός της για την τέχνη της ενδυμασίας μεταφέρεται και στην παράσταση. Θέλοντας να αναβιώσει το αρχαίο θέατρο με την μεγαλύτερη ιστορική ακρίβεια, η Εύα μελέτησε τα αρχαιοελληνικά ενδύματα στα αγγεία και στα αγάλματα. Γι’αυτό ύφανε στον αργαλείο της όλα τα κουστούμια των ηθοποιών και τα εμπλούτισε με κεντήματα εμπνευσμένα από την ελληνική φύση και αγγειογραφία. Μόνο έτσι, με ατόφια μάλλινα και μεταξωτά  χειροποιήτα υφάσματα, το ένδυμα μπορεί να έχει το σωστό βάρος ώστε να κάνει τις χαρακτηριστικές πτυχώσεις.  Όπως μαθαίνουμε από την κορυφαία του Χορού Κ.Πράτσικα, ο χιτώνας τους ήταν δύσκολος και βαρής για να κινηθείς. Αλλά όλοι έμειναν έκθαμβοι με την εμβληματική νεοκλασσική απλότητα των χιτώνων και τα βαθύ γαλάζια και πράσινα χρώματα τους που θύμιζαν την θάλασσα. Οι υποκριτές φορούσαν εντυπωσιακά προσωπεία, πάλι με γνώμονα την ιστορική επιρροή και την αισθητική ποιότητα του έργου. Ενώ επίσης φορούσαν και κοθόρνους! Ακόμα και για την εκδήλωση αναβίωσης του Πυρρίχιου που έλαβε χώρα εκείνες τις μέρες, η Εύα είχε παραγγείλει αντίγραφα πανοπλιών, όπλων και κράνων από μεταλλοργούς. Τα κράνη ήταν μάλιστα τόσο βαριά και αποπνικτικά που έγδαραν τα πρόσωπα των χορευτών. 

“Δέσμια” στους Δελφούς

Μετά την “αποτυχία”,  των Δεύτερων Δελφικών Εορτών, η οικονομική κατάσταση του ζεύγους είχε  χειροτερέψει και οι μεταξύ τους σχέσεις ήταν σε κρίση. Η Εύα έφυγε για την Αμερική, όπου συνέχισε να μάχεται για την Δελφική Ιδέα και να δίνει διαλέξεις. Δεν έπαυσε ποτέ την αλληλογραφία και την φιλία της με τον Άγγελο Σικελιανό. Το 1951, ο ποητής πέθανε. Η Εύα είχε πρόβλημα με την βίζα της και δεν κατάφερε να παρευρεθεί στην κηδεία. Γύρισε στην Ελλάδα το 1952. Και ενώ παρακολουθούσε μία παράσταση στους Δελφούς, καρμικά, θα βιώσει ένα έντονο εγκεφαλικό επεισόδιο και θα φύγει από την ζωή μία εβδομάδα μετά. Τάφηκε εκεί, στους Δελφούς.

Είμαστε τυχεροί που στις δεύτερες Δελφικές Εορτές βρισκόταν εκεί η Nelly’s για να αποτυπώσει στον φακό αιώνια μία από τις υψηλότερες αναβιώσεις αρχαίων ενδυμάτων. Όπως είμαστε τυχεροί που εκεί βρισκόταν και ο Γιάννης Τσαρούχης που θα εμπνεόνταν από το έργο της για τα δικά του ενδυματολογικά μεγαλουργήματα. Είμαστε τυχεροί που από ο Προμηθέας Δεσμώτης  θα ενέμπνεε τόσους καλλιτέχνες αργότερα, όπως η Ραλλού Μάνου. Είμαστε τυχεροί που είχαμε την Εύα.