Πώς η ιστορία έγινε σιωπή; Η Ρόζα, η προβιά και το συρτάρι
Είναι 1996 και κυκλοφορεί, ένας από τους πιο εμβληματικούς δίσκους της ελληνικής δισκογραφίας. Και μεταξύ μας, όταν ενώνονται “τιτάνες”, όπως ο Μικρούτσικος, ο Αλκαίος και ο Μητροπάνος, το αποτέλεσμα δεν μπορεί να είναι λιγότερο από.. “ιστορικό”! Στον δίσκο αυτό ακούμε μεταξύ άλλων το Λούνα Πάρκ, τον Τυμβωρύχο, το Σαν πλανόδιο τσίρκο, το Πατησίων και Παραμυθιού γωνία, το Πάντα γελαστοί, το Για μια Ντολόρες, τα πλοία των ερώτων. Μα, το πιο ιστορικό τραγούδι αυτού του δίσκου, είναι το εθνικό μας ζεϊμπέκικο, η “Ρόζα“.
20 χρόνια στο συρτάρι.
Είκοσι χρόνια πριν κυκλοφορήσει ο δίσκος, το 1976, ο Άλκης Αλκαίος είχε στείλει το ποίημά του «Η Ρόζα», στον Θάνο Μικρούτσικο για να το μελοποιήσει. Ο συνθέτης -όπως ο ίδιος είχε αναφέρει στην Μηχανή του Χρόνου- έμενε τότε σε διαμέρισμα μιας πολυκατοικίας στην Αθήνα. Η έμπνευση του ήρθε αμέσως, όμως η ώρα ήταν περασμένη και προφανώς ακατάλληλη για ηχογράφηση. Για να μην ενοχλήσει τους γείτονες λοιπόν, πάτησε τη σουρντίνα του πιάνου (εξάρτημα που προσαρμόζεται στα έγχορδα όργανα για να «πνίγει» τον ήχο) και ξεκίνησε να ηχογραφεί το τραγούδι. Η ποιότητα της ηχογράφησης δεν ήταν καλή, και κάπως έτσι και η ιστορία της Ρόζας έγινε σιωπή, καθώς το τραγούδι απορριπτόταν, κατά το «δειγματισμό» του από τον Μικρούτσικο σε διάφορους καλλιτέχνες, μεταξύ αυτών και η Χάρις Αλεξίου. Η Ρόζα έμεινε στο συρτάρι 20 χρόνια (!), μέχρι που την άκουσε ο τότε παραγωγός της Minos EMI Ηλίας Μπενέτος, του άρεσε και ενώ ο Μικρούτσικος ήταν έτοιμος να πατήσει το fast forward και να την προσπεράσει, ο Μπενέτος του άρπαξε το χέρι και του είπε: “αυτό είναι!”
Η Ηχογράφηση και η Προβιά!
Ο Θάνος Μικρούτσικος στην αυτοβιογραφία του «Ο Θάνος και ο Μικρούτσικος» – που επιμελήθηκε ο Οδυσσέας Ιωάννου- αφηγήθηκε τα εξής για τις ώρες της εγγραφής της «Ρόζας»: «Οι ηχογραφήσεις ξεκίνησαν το καλοκαίρι του 1996. Η «Ρόζα» μας παίδεψε πολύ στο στούντιο. Δεν μπορούσαμε να βρούμε τον τρόπο που θα έπαιζαν τα τύμπανα. Ήμασταν έξι ώρες και προσπαθούσαμε να βρούμε κάτι που θα με ικανοποιούσε. Ντράμερ ήταν ο σπουδαίος μουσικός Νίκος Καπηλίδης. Δεν ήθελα τα τυπικά χτυπήματα του ζεϊμπέκικου. Κάποια στιγμή ζητάω από τον Καπηλίδη να βγάλει το πουκάμισό του! «Σοβαρολογείτε;» με ρωτάει. «Απολύτως» του απαντάω. Βγάζει το πουκάμισο και ζητάω αν υπάρχει στο στούντιο καμιά προβιά για να φορέσει! Προβιά βέβαια δεν βρήκαμε, αλλά λέω στον Καπηλίδη να σκεφτεί ότι είναι ένας Βίκινγκ και να παίξει το κομμάτι όπως θα έπαιζε το ζεϊμπέκικο ένας Βίκινγκ. Τα κατάφερε απόλυτα», θυμάται ο Μικρούτσικος, ενώ αποκαλύπτει πως ο Μητροπάνος δεν μπορούσε επί δύο εβδομάδες να τραγουδήσει λόγω… τρακ.
Η Ρόζα πίσω από τη Ρόζα
Ο Άλκης Αλκαίος, για πολλά χρόνια “μπαινόβγαινε στα νοσοκομεία” καθώς έπασχε από ρευματοειδή και αγκυλωτική σπονδυλαρθρίτιδα, ένα αυτοάνοσο νόσημα που αποκόμισε από τη Χούντα. Ενώ βρισκόταν λοιπόν στην Ανατολική Γερμανία για θεραπεία, έγραψε τη Ρόζα. Σε νοσοκομείο, στην Λειψία.
Φημολογείται ότι η Ρόζα του τραγουδιού ήταν η επαναστάτρια Ρόζα Λούξεμπουργκ. Ωστόσο ο ίδιος ο Αλκαίος δεν το επιβεβαίωσε ποτέ. «Δε θέλησε ποτέ, μα ποτέ, όσες φορές και αν τον ρώτησα να μου πει, αλλά προσωπικά είμαι εκατό τοις εκατό σίγουρος ότι ναι, είναι! Κάποιο πολύ κοντινό του πρόσωπο μου είχε πει ότι κάποτε υπήρχε στην ζωή του μία Ρόζα αλλά για εμένα αναμφίβολα το τραγούδι έχει γραφτεί για την Λούξεμπουργκ. Το αποδεικνύει νομίζω και ο συγκλονιστικός στίχος «πώς η ανάγκη γίνεται Ιστορία / πώς η Ιστορία γίνεται σιωπή» ο οποίος συνοψίζει την συγκυρία καλύτερα από οποιονδήποτε άλλο στην ελληνική γλώσσα» είναι η απάντηση του Θάνου Μικρούτσικου, σε συνέντευξη του (1/2/2014 – εφημερίδα «Αυγή» – Θάνος Μαντζάνας).
Η Επιτυχία
Ο δίσκος είναι από τους πιο εμπορικούς της τελευταίας 20ετίας και η «Ρόζα» αγαπήθηκε αμέσως από το κοινό. Το μέγεθος της επιτυχίας του τραγουδιού αποτυπώνεται τέλεια στη φράση του Οδυσσέα Ιωάννου: “Το δίστιχο «πώς η ανάγκη γίνεται Ιστορία, πώς η Ιστορία γίνεται σιωπή» χορεύουν λυσσασμένα, από αναρχικοί στα Εξάρχεια μέχρι Ματ.”
Δικαίως του απονέμουμε τον τίτλο του εθνικού μας ζεϊμπέκικου, και συγχωρέστε μας που δεν καταλαβαίνουμε “τι λένε τα κομπιούτερς και οι αριθμοί.”
Ρόζα
Τα χείλη μου ξερά και διψασμένα
γυρεύουνε στην άσφαλτο νερό
περνάνε δίπλα μου τα τροχοφόρα
και συ μου λες μας περιμένει η μπόρα
και με τραβάς σε καμπαρέ υγρό
Βαδίζουμε μαζί στον ίδιο δρόμο
μα τα κελιά μας είναι χωριστά
σε πολιτεία μαγική γυρνάμε
δε θέλω πια να μάθω τι ζητάμε
φτάνει να μου χαρίσεις δυο φιλιά
Με παίζεις στη ρουλέτα και με χάνεις
σε ένα παραμύθι εφιαλτικό
φωνή εντόμου τώρα ειν’ η φωνή μου
φυτό αναρριχώμενο η ζωή μου
με κόβεις και με ρίχνεις στο κενό
Πώς η ανάγκη γίνεται ιστορία
πώς η ιστορία γίνεται σιωπή
τι με κοιτάζεις Ρόζα μουδιασμένο
συγχώρα με που δεν καταλαβαίνω
τι λένε τα κομπιούτερς κι οι αριθμοί
Αγάπη μου από κάρβουνο και θειάφι
πώς σ’ έχει αλλάξει έτσι ο καιρός
περνάνε πάνω μας τα τροχοφόρα
και γω μέσ’ στην ομίχλη και τη μπόρα
κοιμάμαι στο πλευρό σου νηστικός
Στίχοι: Άλκης Αλκαίος, Μουσική: Θάνος Μικρούτσικος, Πρώτη Εκτέλεση: Δημήτρης Μητροπάνος
Πανούτσου Ιωάννα
Πηγές: ΠΑΣΧΑΛΙΔΗΣ Μίλτος, “Αγύριστο Κεφάλι, ο Άλκης Αλκαίος που γνώρισα”
