Η Μουσικοκινητική Αγωγή Carl Orff δεν αποτελεί απλά μία μέθοδο ή ένα σύστημα μουσικής εκπαίδευσης των παιδιών. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για έναν βιωματικό και, συγχρόνως, δημιουργικό τρόπο να έρθουν τα παιδιά σε επαφή με τα στοιχεία της μουσικής, της κίνησης και του λόγου, τα οποία συγκροτούν τον πυρήνα της προσέγγισης Orff. Κάθε στοιχείο διαθέτει τη δική του υπόσταση και τα δικά του εκφραστικά μέσα, συμβάλλοντας με μοναδικό τρόπο στην ολόπλευρη ανάπτυξη του παιδιού. Η μουσική, η κίνηση και ο λόγος είναι στοιχεία αλληλοσυμπληρούμενα και αλληλεξαρτώμενα. Πιο συγκεκριμένα, κάθε ξεχωριστό στοιχείο “πλάθει” και “πλάθεται” από το άλλο. Ο συνδυασμός τους στοχεύει αφ’ ενός, στην εκφραστική και καλλιτεχνική καλλιέργεια των παιδιών, και αφ’ ετέρου, στην κοινωνική και ανθρωπιστική τους ανάπτυξη.

Αν, παραδείγματος χάρη, σκοπός του μαθήματός μας αποτελεί η εστίαση στο στοιχείο του λόγου, η ανάπτυξη, δηλαδή, της φωνητικής ικανότητας των παιδιών, τότε δεν πρέπει να αρκεστούμε απλά στη διδασκαλία παιδικών τραγουδιών, με σκοπό να σχηματίσουμε μία παιδική χορωδία με όσο το δυνατόν πιο άρτιες φωνές, αντίθετα, θα είναι πολύ ωφέλιμη για τα παιδιά η δημιουργία μίας δραστηριότητας που θα έχει ως επίκεντρο το λόγο, ενώ παράλληλα, η μουσική και η κίνηση θα συμβάλουν στην κατανόηση μελωδικών και ρυθμικών-σχημάτων, τα οποία θα χρησιμοποιήσουμε στη δραστηριότητά μας. Συμπληρώνοντας και διευρύνοντας τη διδασκαλία της δραστηριότητας, αναπτύσσουμε το θέμα στο οποίο θέλουμε να εισάγουμε τα παιδιά. Σε αυτό το σημείο, για παράδειγμα, μπορούμε να ευαισθητοποιήσουμε την ομάδα κοινωνικά, επιλέγοντας ένα θέμα που έχει άμεση σχέση με το συναισθηματικό κόσμο των παιδιών και την καθημερινότητά τους, όπως “Μουσική και Συναισθήματα” ή “Ήχοι του δρόμου”.

Children enjoying a music class

Η μουσική, η κίνηση και ο λόγος, συνεπώς, πλάθουν και πλάθονται μεταξύ τους, όπως επισημάναμε παραπάνω. Αυτό σημαίνει πως κανένα από τα τρία αυτά στοιχεία δεν είναι παγιωμένο και αποκομμένο από τα άλλα. Η μουσική παράγει την κίνηση. Η κίνηση με τη σειρά της δημιουργεί τη μουσική. Ο λόγος, συγχρόνως, λειτουργεί ως μουσικό όργανο ή εκφραστικό μέσο σε ένα κινητικό μοτίβο. Μπορούμε να αποδομήσουμε ολοκληρωτικά ό,τι γνωρίζουμε αναφορικά με τα παραπάνω στοιχεία, και να δημιουργήσουμε όσο το δυνατόν πιο πρωτότυπες και αφαιρετικές συνθήκες καλλιτεχνικής έκφρασης για τα παιδιά. Άλλωστε, στη Μουσικοκινητική Αγωγή C. Orff βρισκόμαστε σε μία διαρκή αλληλεπίδραση με τους ήχους, τα σχήματα, τις εικόνες και τα συναισθήματα. Η έκφραση των παιδιών σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να “στεγανοποιείται”. Ζητούμενο είναι να δημιουργείται, να αναθεωρείται και να αναπροσαρμόζεται.

Ένα μάθημα Orff μπορεί να διεξαχθεί σε μία σχολική τάξη, σε έναν υπαίθριο χώρο, στη φύση, σε έναν χώρο πολύ μικρό ή μία αίθουσα φτιαγμένη για αυτό το σκοπό. Μέσα σε αυτά τα πλαίσια, καλούμαστε να αναπροσαρμόσουμε τη διδασκαλία μας και να γίνουμε πιο ευέλικτοι. Επιπλέον, η διδασκαλία Orff ανταποκρίνεται σε όλο το ηλικιακό φάσμα των παιδιών, από τη βρεφική ηλικία (με συνοδεία γονέων) έως την ενηλικίωση. Δεν υπάρχουν περιορισμοί στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τις ικανότητες των μαθητών. Η Μουσικοκινητική Αγωγή C. Orff “αγκαλιάζει” όλα τα παιδιά, τόσο αυτά που διαθέτουν μουσικοκινητικές δεξιότητες, για να τις εξελίξει, όσο και εκείνα που δεν έχουν καμία απολύτως σχέση με τη μουσική, την κίνηση ή το λόγο, προκειμένου να τους δώσει ερεθίσματα και να τα ωθήσει στην ανακάλυψη του εαυτού τους. Μπορεί, παραδείγματος χάρη, να απευθυνθεί σε παιδιά πρόσφυγες με σκοπό την ομαλή κοινωνικοποίησή τους, δίνοντάς τους, ταυτόχρονα, την ευκαιρία να ξεδιπλώσουν τα ταλέντα τους, σε παιδιά με προβλήματα όρασης/κώφωσης με σκοπό την καλλιτεχνική, γνωστική και συναισθηματική τους ανάπτυξη. Η διδασκαλία Orff συμπεριλαμβάνει, ακόμη, παιδιά με αυτισμό, διάσπαση προσοχής ή προβλήματα κοινωνικοποίησης, για να τα βοηθήσει να επικοινωνήσουν τις ανάγκες και τις επιθυμίες τους, αλλά και να συνδράμει στη γνωστική και ψυχοκινητική τους ανάπτυξη.

Η Μουσικοκινητική Αγωγή Carl Orff δεν θέτει κοινωνικούς ή πολιτισμικούς περιορισμούς. Αντίθετα, προάγει τη συνεργασία, την ομαδικότητα, τη συνύπαρξη πολλών διαφορετικών προσωπικοτήτων, την αποδοχή, τη διαπολιτισμική επικοινωνία και αλληλεπίδραση. Για αυτό το λόγο, μπορεί να αξιοποιηθεί με ποικίλους εκφραστικούς τρόπους, σε διαφορετικά πολιτισμικά πλαίσια. Ξεκινώντας από μία ολόπλευρη καλλιτεχνική ανάπτυξη, το Orff επεκτείνεται στο ευρύτερο κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον για να προάγει αξίες, ιδανικά και στάσεις ζωής.

Η Μουσικοκινητική Αγωγή C. Orff βασίζεται όχι μόνο στην αλληλεπίδραση της μουσικής, της κίνησης και του λόγου, αλλά και των υπόλοιπων τεχνών μεταξύ τους. Ειδικότερα, μπορεί να εισαχθεί το στοιχείο του κουκλοθεάτρου, του χοροθεάτρου και η θεατρική τέχνη ευρύτερα. Επίσης, μπορεί να εισαχθεί το εικαστικό στοιχείο, η ζωγραφική, η ποίηση και η λογοτεχνία. Η μουσική, η κίνηση και ο λόγος απαντώνται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο σε όλα τα παραπάνω είδη τέχνης, τα οποία δίνουν ερεθίσματα, εμπνέουν και καθοδηγούν προς όλες τις κατευθύνσεις: Σκέψη, φαντασία, δημιουργικότητα, έκφραση, συνειδητοποίηση του εαυτού ή/και του άλλου, ευαισθητοποίηση, ενσυναίσθηση, αντίληψη, αυτοπραγμάτωση.

Άλλος ένας τρόπος να εκφράσουμε τις πολλαπλές διαστάσεις που λαμβάνει η προσέγγιση Orff, αποτελεί το στοιχείο του αυτοσχεδιασμού, ο οποίος αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της καλλιτεχνικής και εκφραστικής ικανότητας των παιδιών. Πρόκειται για το σημείο συνάντησης της γνώσης και της εμπειρίας. Πέρα από τη διδασκαλία βασικών στοιχείων της μουσικής, κινητικής και φωνητικής εκπαίδευσης, τα παιδιά έχουν την ελευθερία να δημιουργήσουν δικά τους έργα, δικές τους μελωδίες και μοτίβα. Με αυτό τον τρόπο, καλλιεργείται η αυτενέργεια, η φαντασία και η δημιουργικότητά τους. Ξεφεύγουν από την καθοδήγηση του εκπαιδευτικού και δημιουργούν τον δικό τους καλλιτεχνικό κόσμο. Καλλιεργούν την αντιληπτική τους ικανότητα και βιώνουν επί της ουσίας τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τις ευαισθησίες τους με τον δικό τους μοναδικό και ιδιαίτερο τρόπο. Ο μουσικοπαιδαγωγός καθοδηγεί, ενισχύει και θέτει πλαίσια εντός των οποίων λαμβάνουν χώρα οι δραστηριότητες, ταυτόχρονα, τα παιδιά έχουν την ελευθερία να εκφραστούν όπως επιθυμούν.

Επισημάναμε παραπάνω ότι η Μουσικοκινητική Αγωγή C. Orff επιτρέπει την πλήρη αποδόμηση όλων όσων θεωρούνται “γνωστά” και “παγιωμένα”. Σε αυτό συμβάλλει καθοριστικά το στοιχείο του πειραματισμού. Τα παιδιά δεν ακολουθούν υποχρεωτικά συγκεκριμένες φόρμες και μοτίβα που διαμορφώνουν τη μουσική πράξη. Υπάρχουν μονάχα κάποιες κατευθύνσεις και κάποια ερεθίσματα που αποτελούν το έδαφος πάνω στο οποίο οικοδομείται η καλλιτεχνική διαδικασία. Ο πειραματισμός μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά να δοκιμάσουν τα όρια των δυνατοτήτων και της φαντασίας τους. Δίνει ελευθερίες, καταρρίπτει στεγανά, αναπτύσσει τη διαισθητική ικανότητα των παιδιών και τη δυνατότητα να περιγράφουν/ερμηνεύουν εικόνες μέσα από την καλλιτεχνική πράξη (μουσική-κίνηση-λόγος), να εμπνέονται από αυτές και να τις εξελίσσουν με όλα τα μέσα (όργανο, body music, φωνή, κίνηση).

Η αποτύπωση συναισθημάτων, εικόνων και εμπειριών, εμπνεόμενη από έναν στίχο, ένα παραμύθι, ένα παιδικό παιχνίδι, και καθοδηγούμενη, συχνά, από ένα συγκεκριμένο θέμα, έρχεται σε άμεση επαφή με την έννοια του στοιχειακού. Η στοιχειακή μουσική αποτελεί την καρδιά της σύνδεσης μουσικής, κίνησης, λόγου. Πρόκειται για μία έννοια αμφιλεγόμενη για την οποία έχουν υπάρξει ποικίλοι ορισμοί και απόψεις. Ο Carl Orff ταξίδεψε στην Αφρική και ήρθε σε επαφή με τους ιθαγενείς κατοίκους για τους οποίους η μουσική ήταν κομμάτι της καθημερινότητάς τους και απαραίτητη για την επιβίωσή τους. Εμπνεόμενος από τη ζωή και τις δραστηριότητές τους, οι οποίες κυριαρχούνται από το στοιχείο του ρυθμού, προχώρησε σε μία προσπάθεια ορισμού του όρου, σε συνάρτηση με το στοιχείο του “πρωτόγονου”. Αυτό το βήμα αποδείχτηκε πολύ σημαντικό, τόσο για τον ακριβή προσδιορισμό της έννοιας του στοιχειακού, και κατ’ επέκταση της εισαγωγής και ενσωμάτωσής του στην προσέγγιση Orff σε θεωρητικό επίπεδο, όσο και για την ιστορική εξέλιξη της Μουσικοκινητικής Αγωγής C. Orff, όπως τη γνωρίζουμε σήμερα.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΜΙΧΑΚΗ

ΚΥΚΛΟΣ ΜΕΤΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΕ ΣΠΟΥΔΕΣ ΜΟΥΣΙΚΟΚΙΝΗΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ CARL ORFF, ΣΧΟΛΗ ΜΩΡΑΪΤΗ, 2017-2021