Το T-shirt της οργής,
Πώς το πορτοκαλί T-shirt έφτασε να συμβολίζει τον αντιαποικιακό αγώνα των Ιθαγενών του Καναδά
(CW: αναφορές σε κακοποίηση ανηλίκων και συστημική βία )
Στις 28 Μαϊου 2021, τα νέα από την γηγενή κυβέρνηση Tk’emlúps te Secwépemc στον Καναδά ήρθαν να επιβεβαιώσουν κάτι που όλες οι ιθαγενείς κοινότητες της Β.Αμερικής γνώριζαν ήδη. Χρησιμοποιώντας τη νέα τεχνολογία radar, 215 πτώματα παιδιών (από τρίων ετών και άνω) βρέθηκαν σε αδήλωτους τάφους γύρω από το οικοτροφείο Kamloops, το οποίο από το 1890 εώς το 1978 “στέγαζε” και “εκπαίδευε” παιδιά ιθαγενών οικογενειών υπο την αιγίδα της καναδικής κυβέρνησης και της Καθολικής εκκλησίας.
Τα τρομαχτικά αυτά νέα ακολούθησαν και άλλα. Και άλλα οικοτροφεία, και άλλοι τάφοι, μία γενοκτονία αποκαλυπτόταν μπροστά στα μάτια μιας μουδιασμένης κοινωνίας. Εώς σήμερα έχουν βρεθεί πάνω από 1,100 σώματα παιδιών (χωρίς να έχουν ερευνηθεί όλα τα 130 οικοτροφεία). Η οργή και το πένθος των γηγενών εθνών μεταφέρθηκε γρήγορα στους δρόμους και στις διαδηλώσεις, με αποκορύφωμα αυτές της πρώτης Ιουλίου, όπου παραδοσιακά γιορτάζεται το “Canada Day”, η εθνική εορτή του Καναδά.
Οι ιθαγενείς ακτιβιστές κάλεσαν τον κόσμο να μην γιορτάσει την ημέρα και το hastag #cancelCanadaday έγινε viral. Μέσα στα “Do’s και στα Donts” που οι digital ακτιβιστές έθεσαν για εκείνη την ημέρα ήταν τα εξής: Μην φορέσετε κόκκινα και άσπρα, Φορέστε πορτοκαλί (ή μαύρα), Μην πάρετε μέρος σε εορταστικές εκδηλώσεις.
Οι εικόνες που κατέκλησαν τον κόσμο, ήταν από ανθρώπους όλων των ηλικιών και εθνικών προέλευσεων να βαδίζουν μαζί. Οι ιθαγενείς ηλικιωμένοι ξεκινούσαν με προσευχές ενώ οι νέοι χόρευαν παραδοσιακά και μετά άρχιζε το βάδισμα. Σχεδόν όλοι οι διαδηλωτές φορούσαν πορτοκαλί. Τα σημαιάκια στο χώμα ήταν πορτοκαλί. Τα πανό ήταν πορτοκαλί. Τα καπνογόνα ήταν επίσης πορτοκαλί. Κάποια πεζοδρόμια, κτήρια και αγάλματα βάφτηκαν και αυτά πορτοκαλί.
Αλλά γιατί; Γιατί οι διαδηλώσεις κυριαρχούνται από το χρώμα πορτοκαλί; Και πώς έφτασε ένα απλό πορτοκαλί T-shirt να συμβολίζει τον αγώνα των επιζόντων για δικαιοσύνη;
Η πολιτισμική γενοκτονία
Τα Residential Indian Schools έχουν τις ρίζες στους ιεραπόστουλους του 17αιώνα που ξεκίνησαν τις πρώτες προσπάθειες προσυλητισμού και “εξευγενισμού” των ιθαγενών της Β. Αμερικής. Οι παρεμβάσεις αυτές βασίζονταν πάνω στο αποικιακό και ιμπερεαλιστικό ιδεώδες ότι ο ευρωπαϊκός χριστιανικός πολιτισμός ήταν ανώτερος όλων των άλλων και ότι τα γηγενή έθνη έπρεπε να εκχριστιανιστούν και να “εκπολιστιστούν”. Όλα αυτά βέβαια κάτω από την εξουσία των ανώτερων πνευματικά και φυλετικά Ευρωπαίων που έκλεψαν την γή τους.
Από το 1800 και μετά η καναδική κυβέρνηση, προώθησε συστηματικά την δημιουργία τέτοιων οικοτροφείων με σκοπό “να σκοτώσουν τον Ινδιάνο μέσα στο παιδί”. Το σύστημα αυτών των οικοτροφείων συ-χρηματοδοντούνταν από την καναδική κυβέρνηση και το 70% των ιδρυμάτων ελέγχοταν από την Καθολική εκκλησία, ενώ και άλλες εκκλησίες όπως η Αγγλικανική διοικούσαν οικοτροφεία. Υπολογίζεται ότι στον Καναδά υπήρξαν 139 τέτοια “σχολεία”, χωρίς να προσμετρούνται εκείνα που ελέγχονταν εξ’ολοκλήρου από θρησκευτικά τάγματα και τοπικές κυβερνήσεις. Παρόμοια ιδρύματα υπήρχαν και στις ΗΠΑ.
Η συζήτηση για τα οικοτροφεία δεν είναι μία νέα υπόθεση. Οι επιζώντες αυτών των σχολείων μάχονται εδώ και δεκαετίες για την δικαιοσύνη και την αλήθεια. Το 2008 η καναδική κυβέρνηση απολογήθηκε επίσημα και ήρθε σε συμφωνία με τις γηγενείς κοινότητες: “δεν θα μας μηνύσετε και θα κάνουμε ότι μπορούμε για να αποδοθεί δικαιοσύνη”.
Αυτή η συμφωνία προέβλεπε την δημιουργία μίας επιτροπής με σκοπό να εξετάσει τις καταγγελείες για την συστηματική κακοποίηση και τον ρατσισμό που δέχονταν τα παιδιά στα ιδρύματα, να προτείνει λύσεις για το μέλλον και να υπολογίσει τις αντίστοιχες αποζημιώσεις. Τα αποτελέσματα της έκθεσης (2015) από την Truth and Reconciliation Commission ήταν εφιαλτικά και χαρακτήρισαν την πολιτική των σχολείων ως “πολιτισμική γενοκτονία”.
Περισσότερα από 150,000 παιδιά Métis και Inuit παιδιά πέρασαν από αυτά τα οικοτροφεία από το 1870 εως και το κοντινό μας 1997! Από το 1894 το Indian Act επέτρεπε στην καναδική κυβέρνηση να αφαιρεί γηγενή παιδιά από τις οικογένεις τους όταν αυτό θεωρούνταν απαραίτητο και από το 1920 οι γονείς που αρνούνταν να παραδώσουν τα παιδιά τους φυλακίζονταν.
Τα παιδιά μεταφέρονταν σε σχολεία μακρυά από τις οικογενειές τους για να αποδυναμωθούν οι οικογενειακοί και πολιτισμικοί τους δεσμοί. Τα αδέλφια επίσης χωρίζονταν μεταξύ τους. Η “εκπαιδευσή” τους βασιζόταν κυρίως σε κοπιαστικές χειρονακτικές εργασίες που συντηρούσαν τα ίδια τα ιδρύματα και συνεχή προσυλητισμό. Οι συνθήκες διαμονής ήταν κακιές, το φαί ήταν ανεπαρκές, οι συνθήκες υγιεινής παραμελημένες. Οι μεγάλες πανδημίες της εποχής αφάνιζαν τα σχολεία. Τα παιδιά φορούσαν στολές, δεν είχαν ονόματα παρά μόνο αριθμούς, απαγορεύονταν να μιλάνε την μητρική τους γλώσσα και συνεχώς “μάθαιναν” πόσο κατώτερος και διαβολικός ήταν ο κόσμος που άφησαν πίσω τους με σκοπό να τα απομονώσουν από τους γονείς και την κουλτούρα τους. Οι βίαιες τιμωρίες ήταν καθημερινές και βασανιστικές. Τα παιδιά κακοποιούνταν από το εκκλησιαστικό και μη- προσωπικό συναισθηματικά, λεκτικά, σωματικά και σεξουαλικά.
Μέσα σε τέτοιες συνθήκες παραμέλησης και κακοποίησης πολλά παιδιά πέθαναν και θάφτηκαν, χωρίς να ενημερωθούν πολλές φορές οι γονείς τους, σε πρόχειρους τάφους. Επίσημα μονάχα 4,000 παιδικοί θάνατοι καταγράφηκαν μέσα σε αυτά τα ιδρύματα.
Αυτοί που επέζησαν
Το τραύμα των ιθαγενών είναι διαγενεακό. Οι ηλικιωμένοι έχουν σημαντική θέση στην κοινωνική ιεραρχία και μέσα από αυτούς μαθαίνουν οι νεότεροι τις παραδόσεις και την ιστορία του λαού τους. Πέρα από τις ξύλινες κυβερνητικές αναφορές η ισχυρή προφορική ιστορία των ιθαγενών έχει κρατήσει τις μνήμες του παρελθόντος ζωντανές.
Όπως την εμπειρία της μητριάρχης Anishinaabe, Mary Bell που την διηγήθηκε στην ακτιβίστρια και παραγωγό ανηψία της Sarain Fox. Η Mary Bell θυμάται να φτάνει ένα σκοτεινό βράδυ με το τρένο στο οικοτροφείο, ενώ ο μικρός της αδελφός μεταφερθηκε κλαίγοντας σε άλλο σχολείο. Από την πρώτη της μέρα τιμωρήθηκε παραδειγματικά , όταν οι καλόγριες της έκοψαν τα μαλλιά. Τα μαλλιά στις ιθαγενείς κουλτούρες έχουν ύψιστη πνευματική σημασία και κόβονται μόνο σε περίπτωση πένθους. Συναισθηματικά και συμβολικά η Mary Bell ένιωσε ότι τώρα πέθαινε η ταυτοτητά της. Θυμάται να βλέπει τον αδελφό της σποραδικά, μύριζε αλκοολ και έτρεμε. Δεν ήξερε τότε αλλά μετά τις είπαν μεγαλύτερα κορίτσια, που έκαναν δουλείες στο σχολείο του, ότι οι ιερείς μεθούσαν τα αγόρια και τα κορίτσια με αλκόολ για να τα βιάζουν. Αν κάποιο κορίτσι έμενε έγκυος το μωρό “εξαφανιζόνταν” και η ίδια έφευγε από το ίδρυμα. Ο αδελφός και η αδελφή της έφυγαν νέοι από την ζωή, μην μπορώντας να διαχειριστούν τα τραυματά της παιδικής τους ηλικίας.
Ένα από αυτά τα κολαστήρια ήταν το St. Annes στο Β. Οντάριο όπου φοίτησε ο Cree αρχηγός Ed Metatawabin. Μετά από τον διαρκή ακτιβισμό της κοινότητας του, η τοπική αστυνομία ξεκίνησε το 2019 να ερευνά τις φήμες που περικύκλωναν την εξαφάνιση τριών αγοριών 70 χρόνια πριν από το ίδρυμα. Οι σχολικές αρχές είχαν πει στις οικογένειες ότι τα παιδιά το έσκασαν, μετακινήθηκαν προς έναν παγωμένο ποτάμο και μάλλον πνίγηκαν όταν ο λεπτός πάγος έσπασε. Οι μαρτυρίες όμως της τοπικής κοινότητας αναφέρουν ότι τα αγόρια γύρισαν στο σχολείο, κάπως η τιμωρία τους τα θανάτωσε και μετέπειτα το σχολείο τα έθαψε στο δάσος και έκρυψε την αλήθεια. Η δημοσιογράφος ρώτησε τον αρχηγό αν θεωρεί πιθανό μία τιμωρία να ήταν τόσο σκληρή που να οδηγήσει τρία παιδιά στο θάνατο. Ο ίδιος απάντησε θετικά, όπως εξηγεί, θα απαντούσε το κάθε άτομο που επέζησε από την βία του ιδρύματος. Συνέχισε λέγοντας ότι στο σχολείο υπήρχε μία προσχέδια ηλεκτρική καρέκλα όπου τιμωρούνταν συνεχώς τα παιδιά.
Στο ίδιο ίδρυμα η σεξουαλική κακοποίηση ήταν επίσης εκτός ορίων, από καλόγριες, ιερείς και ακόμη από τα μεγαλύτερα παιδιά στα μικρότερα. Το τοπικό αστυνομικό τμήμα ερεύνησε για επτά συνεχόμενα χρόνια τις καταγγελείες των ενήλικων πια θυμάτων. Όταν όμως τα θύματα ζήτησαν αποζημιώσεις από την επιτροπή του 2015, οι ιστορίες τους κρίθηκαν ως αναληθείς. Περίπου 12,000 έγγραφα από την έκθεση της αστυνομίας για αυτό το ίδρυμα “χάθηκαν” από τα αρχεία του κράτους και η υπόθεση δεν φαινόταν πουθενά για να την λάβει υπόψην της η επιτροπή. Ακόμα και σήμερα επιζώντες παλεύουν με την καναδική κυβέρνηση δικαστικά για την αλήθεια.
Η Phyllis (Jack) Webstad’ και η πορτοκαλί της μπλούζα
Μέσα σε αυτές τις χιλιάδες ιστορίες προσωπικού πόνου βρίσκεται και η ιστορία της Phyllis (Jack) Webstad’. Το 1973 η Phyllis μεταφέρθηκε από την φροντίδα των παππούδων της στο οικοτροφείο. Η γιαγιά της, της είχε αγοράσει μία όμορφη πορτοκαλί μπλούζα και η ίδια ήταν ενθουσιασμένη που θα ξεκινούσε το σχολείο της. Την πρώτη μέρα όμως, οι καλόγριες της αφαίρεσαν την πορτοκαλί της μπλούζα μαζί με τα άλλα προσωπικά της αντικείμενα και δεν τα επέστρεψαν ποτέ. Αυτή η μικρή αλλά σημαντική λεπτομέρεια άγγιξε τους παρευρισκόμενους στην εκδήλωση για τα θύματα των οικοτροφείων το 2013.
Από τότε το πορτοκαλί t-shirt της Phyllis ήρθε να συμβολίσει την βίαια κλεμμένη προσωπική και εθνική ταυτότητα των ιθαγενών παιδιών. Το πορτοκαλί t-shirt έγινε η στολή του κινήματος και φοριέται κάθε 30/11 την επίσημη μέρα Orange Shirt και σε όλες τις άλλες πολιτικές δράσεις από τότε. Το πορτοκαλί είναι σήμερα το χρώμα του κινήματος. Είναι το χρώμα που έχει βάψει τα social media των ακτιβιστών και τους δρόμους του Καναδά.
Φορέστε πορτοκαλί στον δρόμο
Η αλήθεια είναι πώς στην Ελλάδα θα συνδέαμε την ιδέα του “Στυλ στις Διαδηλώσεις” με ξεχασμένα απαθή άρθρα των “γυναικείων περιοδικών” από το 2008. Παρόλα αυτά το θέμα της μόδας και της πολιτικής δεν είναι επιφανειακό.
Από τους Incroyables στην Πρώτη Γαλλική Δημοκρατία, τα άσπρα φορέματα των σουφραζέτων και πιο πρόσφατα τα φούξια pussy hats στο Women’s March και το ολικό μαύρο σύνολο των διαδηλωτών στο Hong Kong, η ιστορία έχει να προσφέρει πλήθος παραδειγμάτων όπου οι ενδυματολογικοί κανόνες είχαν πολιτικό νόημα. Η μόδα πάντα αμφιταλαντεύεται μεταξύ ατομικής έκφρασης και του κοινωνικού ανήκειν.
Μέσα σε μία διαδήλωση, η ομοιογένεια στα χρώματα και στα ρούχα των παρευρισκόμενων είναι εργαλείο πολιτικής στράτευσης. Δηλώνει το ανήκειν στην ομάδα και την αποδοχή των όσων τα επιλεγμένα ρούχα ή χρώματα συμβολίζουν. Αισθητικά μάλιστα αυτή η ομοιογένεια προκαλεί εσκεμμένη εντύπωση στους απ’έξω θεατές. Ειδικά στην εποχή της αναμετάδοσης από τα social media και τα drones, η εντυπωσιακή εικόνα του κινήματος έχει σημασία.
Και ένα απλό Wallmart T-shirt είναι ιδανική επιλογή. Τα t-shirt έχουν μαζική παραγωγή, είναι φθηνά, βγαίνουν σε πολλά νούμερα. Μπορούν δηλαδή να φορεθούν και να αποκτηθούν από όλους ανεξαρτήτως τάξης, φύλου και σώματος. Ιστορικά προέρχονται από την εργατική τάξη και μαζικοποιήθηκαν με την κουλτούρα των νέων. Απέκτησαν γρήγορα τον ρόλο του πολιτικού καμβά μέσα από τα σχέδια της punk σχεδιάστριας Vivienne Westwood και την εμφάνιση της σχεδιάστριας Katharine Hamnett μπροστά στην Margaret Thatcher με αντιπυρηνικό tshirt. Ανάλογα το σχέδιο και το πλαίσιο, δηλώνουν την αφοσίωση με ένα συγκρότημα, μια ταινία, ένα inspirational quote ή και ένα πολιτικό μήνυμα. Τα t-shirts χρησιμοποιούνται από τις οργανωτικές βάσεις των κινημάτων εδώ και δεκατίες.
Αλλά και το πορτοκαλί χρώμα έχει χρησιμότητα. Δεν είναι κόκκινο ή άσπρο, όπως η σημαία του Καναδά αλλά ούτε μαύρο που ανήκει στο Black Lives Matter. Το πορτοκαλί χρώμα έχει μοναδική θέση στον κόσμο της σημειολογιας των κινημάτων, δεν ανήκει σε άλλους. Είναι έντονο και φωτεινό, δεν μπορείς να μην το παρατηρήσεις στον δρόμο ή στην οθόνη σου.
Έτσι λοιπόν έχουμε τις συνθήκες για έναν από τους πιο απλούς και μερικές φορές απολιτικ τρόπους να δηλώσεις την πολιτική συμμετοχή σου. Απλά αγοράζεις και φοράς ένα καθημερινό μπλουζάκι, το μόνο που ξεχωρίζει είναι το χρώμα. Πολλοί τα φόρεσαν και χωρίς καν να παραρευθούν σε κάποια διαδήλωση, πχ στις δουλείες τους ή στο σχολείο για να δηλώσουν την υποστηριξή τους. Κάποιοι μάλιστα, ως ένδειξη διαμαρτυρίας μετακινούσαν στα πολυκαταστήματα τα πορτοκαλί t-shirts και άλλα πορτοκαλί ρούχα πάνω σε μπλούζες για την ημέρα του Καναδά.
Ένα T-shirt δεν φέρνει την άνοιξη
Όσο και σημαντική και συγκινητική είναι η μαζική κινητοποίηση του κόσμου προς όφελος των Ιθαγενών, η αντιμετώπιση του αποικιακού παρελθόντος και των κατεστρεπτικών συνέπειων του στο σήμερα είναι δύσκολη υπόθεση. Προφανώς και είναι θετικό ότι ο δημόσιος διάλογος στον Καναδά είναι πλέον ανοικτός προς τα θέματα της αποικιοκρατίας και του ψυχολογικού τραύματος.
Όμως η συμφιλίωση χρειάζεται αλλαγή, από τον απλό πολίτη μέχρι τους κρατικούς θεσμούς. Και δεν είναι η πρώτη φορά, όπως σημειώνουν οι ιθαγενείς ηγέτες, που η κυβερνηση και η κοινωνία υπόσχεται να αλλάξει προς το καλύτερο και μετά ο ενθουσιασμός τους υποχωρεί.
Πολλές ιθαγενείς κοινότητες δεν έχουν ούτε σήμερα καθαρό νερό, από το 1960 τα ιθαγενή παιδιά βρίσκονται δυσανάλογα στο σύστημα αναδοχών, οι ιθαγενείς γυναίκες αντιμετωπίζουν μία πανδημία γυναικοκτονιών. Το αποικιακό σύστημα οικοτροφείων άφησε τους ανθρώπους πίσω του διαλυμένους ψυχολογικά και κοινωνικά, πολλοί δημιούργησαν προβληματικές οικογένειες γιατί στερήθηκαν τις δικιές τους, άλλοι έπεσαν στις ουσίες και το αλκοολ, πολλοί αυτοκτόνησαν.
Το παρελθόν δεν έχει φύγει. Και θα είναι δύσκολο να φύγει από το παρόν, όσα πορτοκαλί μπλουζάκια και αν φορεθούν. Ακόμα και σε αυτήν την δυναμική στιγμή ευαισθητοποίησης, η Phyllis Webstad’ κατήγγειλε ότι κάποιες καναδικές εταιρείες έκλεψαν το σχέδιο του πορτοκαλί t-shirt από την οργανωσή της και το πουλούν χωρίς να δωρίζουν τα κέρδη τους.
Οπότε μένει να δούμε τι πραγματικά θα αλλάξει τους επόμενους μήνες και πόσο διατεθημένοι είναι οι μη ιθαγενείς Καναδοί όχι μόνο να φορέσουν ένα ρούχο ή ένα χρώμα αλλά να στρατευτούν για έναν σκοπό δικαιοσύνης.
