Αγαπώ το ρεμπέτικο για την απλότητά του. Για τη σεμνότητα στη μουσική, την αμεσότητα στον στίχο, την αυθεντικότητα στα συναισθήματα. Ίσως να ‘ναι κι αυτή η απλότητα των τραγουδιών που διατηρεί το ρεμπέτικο ζωντανό και διαχρονικό, σήμερα περισσότερο από ποτέ. Η μυσταγωγία του τεκέ που αναβιώνει σήμερα από τόσους και τόσες μουσικούς σε ταβερνάκια, ουζερί και μουσικές σκηνές είναι μια ανάπαυλα από τη φλυαρία που χαρακτηρίζει την εποχή μας. Κι όσοι έχουν βρεθεί σε παρέα ρεμπέτικη σίγουρα θα ‘χουν πιάσει τον εαυτό τους να κουνάει τα χείλη σε ένα τραγούδι του Βαμβακάρη ή του Τσιτσάνη, ξέροντας μονάχα έναν στίχο σωστά και τους υπόλοιπους ανάκατα.

Χαράματα η ώρα τρεις
Θα ‘ρθω να σε ξυπνήσω
Κρυφά από τη μάνα σου, να σε χαρώ
Να βγεις να σου μιλήσω.

Ο έρωτας έχει πρωταγωνιστικό ρόλο στα ρεμπέτικα τραγούδια. Ο έρωτας που ενθουσιάζει, ο έρωτας που σβήνει, ο έρωτας που γερνάει, ο έρωτας που γίνεται αβάσταχτος. Κι όταν ο έρωτας δεν υποφέρεται και δεν βρίσκει ανταπόκριση, η ανάγκη για λύτρωση οδηγεί τον ήρωα στην απόγνωση. Όπως στο τραγούδι του Σταύρου Τζουανάκου, «Θέλω να πάψεις να γελάς»:

Θέλω να πάψεις να γελάς, θέλω να κλαις
και ντροπιασμένη στο εξής να ζήσεις
και κάποια νύχτα ερωτική σου απ’ τις πολλές
από τον κόσμο θέλω πια να σβήσεις.

Η ανάγκη για λύτρωση, αλλά και για εκδίκηση, είναι αρκετά κοινό θέμα στα ρεμπέτικα και στα λαϊκά τραγούδια. Ένα από αυτά τα τραγούδια είναι και «Τα νέα της Αλεξάνδρας», σε μουσική και στίχους Κώστα Γιαννίδη, που φημολογείται πως βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα.

Πρωτότυπο τραγούδι σε εκτέλεση Βαγγέλη Περπινιάδη

Για την πραγματική ιστορία της Αλεξάνδρας του τραγουδιού υπάρχουν διάφορες εκδοχές. Μία από αυτές θέλει την Αλεξάνδρα να είναι μία κοπέλα 18 χρονών που μετακόμισε από τη Μάνη στην Αθήνα και δολοφονήθηκε από τον θείο της επειδή αντιστάθηκε στην απόπειρά του να τη βιάσει. Μία δεύτερη εκδοχή είναι ότι τη σκότωσε ο αδελφός της για να ξεπλύνει τη ντροπή από την οικογένειά του, επειδή η κοπέλα δεν ήταν «φρόνιμη».

Πρόσφατα η ομάδα Ladies’ Fingers Directing Duo δημοσίευσε μία ταινία μικρού μήκους με τίτλο «Τα νέα της Αλεξάνδρας| reclaim». Συμμετέχουν οι μουσικοί Σεµέλη Παπαβασιλείου (ερµηνεία), Μυρσίνη Ποντικοπούλου (βιολί, φωνή), Κωνσταντίνα Βασίλογλου (σαντούρι, φωνή), Νίκος Τσώλης (µπουζούκι), Γιώργος Χριστοδούλου (κιθάρα) και αρκετοί ακόμη.

“Τα νέα της Αλεξάνδρας | reclaim” από την ομάδα Ladies’ Fingers Directing Duo

Πρόκειται για ανασκευή του πρωτότυπου τραγουδιού του Κώστα Γιαννίδη, που σκοπό έχει να πει την ιστορία ξανά, αυτήν τη φορά από την πλευρά της Αλεξάνδρας. Η Αλεξάνδρα λοιπόν «που σου ’λεγε δεν ξέρει τι θα πει άντρας» έγινε η Αλεξάνδρα «που ζούσε κάθε μέρα τι θα πει άντρας».

Τα περισσότερα σχόλια κάτω από το βίντεο είναι ενθαρρυντικά. Κάποια επαινούν τη μουσική και την αισθητική, κάποια άλλα το μήνυμα που επικοινωνείται. Ασφαλώς, υπάρχουν κι εκείνοι που έσπευσαν να αμυνθούν κατά της αλλοίωσης της ρεμπέτικης κληρονομιάς και του απαράβατου της παράδοσης. Άλλοι γράφουν πως η ιστορία δεν είναι πραγματική, πως το τραγούδι κυκλοφόρησε έναν χρόνο πριν τη δολοφονία της πραγματικής Αλεξάνδρας και συνεπώς δεν θα μπορούσε να μιλάει γι’ αυτό το γεγονός. Λόγος επίσης γίνεται για πολιτική ορθότητα, λογοκρισία στο πρωτότυπο τραγούδι, ενέργειες που θυμίζουν χούντα και απαγόρευση.

Και κάπως έτσι θαρρώ χάνουμε το νόημα τέτοιων δράσεων: Όταν μπαίνουμε μπροστά να προστατεύσουμε κάτι που είναι μέρος ενός ευρύτερου συνόλου χωρίς να αναλογιζόμαστε ή να εξετάζουμε προσεκτικά τι είναι ακριβώς αυτό που διαφυλάττουμε. Γιατί ένα τραγούδι δεν είναι απλά ένα κομμάτι παράδοσης. Ένα τραγούδι από αλλοτινή εποχή είναι τεκμήριο, μια κλεφτή ματιά στο παρελθόν. Και το παρελθόν δεν έχει πάντα τη μορφή που θέλουμε ή αυτήν που μας βρίσκει σύμφωνους. Και αν αυτό που κάποτε ήταν κανονικότητα, όπως η έμφυλη βία, ακόμη και η γυναικοκτονία, δεν θέλουμε να διατηρείται στο σήμερα ανέπαφη, τότε σαφώς και μπορούμε να το κρίνουμε.

Η κριτική δεν σημαίνει απαγόρευση. Αν φτάσουμε στο σημείο να φιμώσουμε μια φωνή, να απαγορεύσουμε να ακούγεται ένα τραγούδι, να σκίσουμε έναν πίνακα, τότε δεν έχουμε καταφέρει τίποτα. Η αλλαγή μιας κοινωνίας έρχεται μέσα από τη συνειδητοποίηση των λαθών του παρελθόντος και την αποκατάστασή τους στο σήμερα. «Τα νέα της Αλεξάνδρας|reclaim» κάνει ακριβώς αυτό. Δεν είναι κριτική στον δημιουργό του πρωτότυπου τραγουδιού, ούτε επίθεση σε εκείνους που το τραγουδούν. Δεν είναι φεμινιστικός παροξυσμός, ούτε και παρέμβαση στην παράδοση. Αν ασκεί κριτική σε κάτι, αυτό είναι η καταπίεση κάθε Αλεξάνδρας στο χθες και στο σήμερα. Εκφράζει την ανάγκη του σήμερα, δίνει φωνή στην Αλεξάνδρα σήμερα. Η κανονικότητα της εποχής που γέννησε το ρεμπέτικο και που αποτυπώνεται στα τραγούδια δεν αλλάζει αλλάζοντας τους στίχους ενός τραγουδιού.

Αυτή όμως είναι η δική μας εποχή. Την κανονικότητά της την πλάθουμε εμείς. Και την ιστορία της εμείς τη λέμε. Εμείς τη γράφουμε, εμείς την τραγουδάμε. Και ποτέ η ιστορία δεν έχει μονάχα μία πλευρά, έχει τόσες όσοι είναι κι εκείνοι που τη ζουν. Εκείνες που τη ζουν.

Μάνος Κουνενός