Ασυνήθιστα πρότυπα ομορφιάς από όλο τον κόσμο!

Ας ξεκινήσουμε από τα βασικά: ο στολισμός του σώματος είναι ένα από τα λίγα πραγματικά “παναθρώπινα” στοιχεία που μοιράζονται διαχρονικά όλοι οι ανθρώπινοι πολιτισμοί. 

Είτε μιλάμε για τατουαζ, είτε για κοσμήματα, είτε για την τροποιήση του σώματος, είτε για piercing, είτε απλά για ρούχα ο στολισμός της “φύσης” μας  σύμφωνα με τους κανόνες της εκάστοτε κοινωνίας είναι πάντα ιστορικά παρόν. 

Και εδώ όμως τελείωνουν οι ομοιότητες και οι γενικότητες μας. Διότι διαφορετικοί πολισμοί σημαίνει διαφορετικά πρότυπα ομορφιάς και άρα διαφορετικοί τρόποι να στολιστεί το σώμα.

Κάτι που συχνά ξεχνάμε. Πολλές φορές ταλανίζουμε του εαυτούς μας ψυχικά και σωματικά για να συμμορφωθούμε με τα πρότυπα ομορφιάς, ξεχνόντας πώς αυτά που εμάς μας φαίνονται δεδομένα, λογικά και αντικειμενικά, δεν είναι παρά ευρωκεντρικά και εφήμερα.

Η παρακάτω  λίστα λοιπόν προσπαθεί να αποδείξει πώς η ομορφιά δεν είναι αντικειμενική άλλα πολυποίκιλη! Πώς το “ασυνήθιστο” για εμάς, αλλού είναι συνηθισμένο. Είναι ένα “ταξίδι” για το πώς εφηύραν, καθόρισαν και στόλισαν “το ωραίο σώμα” διάφοροι πολιτισμοί ανά τους αιώνες. 

Τα μαύρα χαμόγελα των Ainu

Άγνωστοι στους περισσότερους, οι Ainu είναι αναγνωρισμένος ιθαγενής λαός της Ιαπωνίας που κατοικεί ιστορικά στο βορειότερο ιαπωνικό νησί Hokkaido, στο ρωσικό νησί Sakhalin και το νησιωτικό σύμπλεγα Kurils. 

Οι Ainu έχουν  διακριτή κουλτούρα από αυτήν της Ιαπωνίας, η οποία από την περίοδο Μεϊτζί και έπειτα κατέκτησε τα εδάφη τους και τους εξανάγκασε να αφομοιωθούν πολιτισμικά. Μία από τις Ainu παραδόσεις που καταδιώχθηκε σε σημείο να εξαφανιστεί, ήταν και αυτή των τατουαζ, αφού στην γενικότερη ιαπωνική κουλτούρα τα τατουάζ συνδέονται αρνητικά με την εγκληματικότητα και την παραμόρφωση του σώματος.

Αντίθετα, οι Ainu πιστεύουν ότι η τέχνη των τατουαζ διδάχθηκε πρώτη φορά από την προγονική θεά μητέρα Okikurumi Turesh Machi στις γυναίκες και γι’αυτό μόνο εκείνες επιτρέπεται να είναι  τεχνίτριες τατουαζ και να τα φορούν. Έτσι τα τατουαζ έγιναν σημαντικά σε κοινωνικό και πνευματικό επίπεδο στην ζωή των γυναικών καθώς σημαδοτούσαν την ετοιμότητα τους για τον γάμο, την εγκυμοσύνη και την μεταθανάτια ζωή.

Κάθε σχέδιο τατουαζ φυσικά σήμαινε και κάτι διαφορετικό. Τα πιο χαρακτηριστικά και εντυπωσιακά είναι τα μαύρα τατουαζ που πλαισίωνουν τα χείλη  και δημιουργούν ένα μεγάλο “χαμόγελο”.  Τα τατουάζ αυτά  απέτρεπαν τα “κακά πνεύματα” και την “κακή τύχη” από το να εισέλθουν στο σώμα διά του στόματος, μαρτυρούσαν ότι η νέα κοπέλα είχε ωριμάσει και ήταν έτοιμη για γάμο και εξασφάλιζαν την θέση της ανάμεσα στους προγόνους της μετά τον θανατό της. 

Οι Mαύρες Πέρλες του Βιετνάμ

Μπορεί στο σύγχρονο κόσμο να επιθυμούμε διακαώς ένα αστραφτερό λευκό χαμόγελο, σε πολλές όμως κουλτούρες της Νότιας Ασίας, της Ωκεανίας και της Αμερικής  τα μαύρα δόντια αποτελούσαν πρότυπο ομορφιάς.

Ειδικά στο Βιετναμ το μαύρισμα των δοντιών των γυναικών έχει σημαντική ιστορία που ξεκινάει ήδη 4χιλ χρόνια πριν και υοθετήθηκε όχι μόνο από τους Βιετναμέζους αλλά και άλλες εθνικές μειονότητες της περιοχής.

Σε κάποιες πηγές, η πρακτική συνδέεται με την ενηλικίωση των νέων κοριτσιών. Για παράδειγμα, στην εθνότητα των Lu τα κορίτσια μαύριζαν τα δόντια τους σε ηλικία δεκατρίων χρονών και μόνο τότε τους επέτρεπαν να παντρευτούν. Άλλες πηγές μαρτυρούν ότι το μαύρισμα των δοντιών έχει πνευματική και αποτροπαϊκή σημασία και συνδέεται είτε με την προστασία από τα κακά πνεύματα/φαντάσματα  που μυθολογικά έχουν άσπρα δόντια είτε με την προστασία και τον διαχωρισμό από τα άγρια ζώα που επίσης έχουν λευκά δόντια. Υπάρχει επίσης η πεποίθηση ότι το μαύρισμα των δοντιών τα προστατεύει πρακτικά από τις αλλοιώσεις και την φθορά. 

Όπως και οι συμβολισμοί έτσι και οι τεχνικές του μαυρίσματος είναι διαφορετικές ανάλογα την εθνική ομάδα. Κατά κύριο λογο θεωρείται ότι το μάσιμα  φύλλων  Betel, που αποτελεί βιετναμέζικη συνήθεια, μαυρίζει σταδιακά τα δόντια ενώ αφήνει ένα κόκκινο χρώμα στα ούλα. Ενώ, οι γυναίκες Lu βάφουν τα δόντια τους μ’ένα τοπικό φυτικό μείγμα κάθε βράδυ μετά το δείπνο. Η πιο διαδεμένη όμως διαδικασία μαυρίσματος θέλει χρόνο και “θυσίες”. 

Για τρεις μέρες τα δόντια πλένονται με αλάτι, σκόνη άνθρακα και καρύδια αρίκα. Μία μέρα πριν το μαύρισμα, οι γυναίκες  μασούσαν lime και ξέπλεναν το στόμα τους με κρασί ρυζιού και χυμό λεμόνι για να μαλακώσουν το φυσικό τους σμάλτο. Σε αυτό το σημείο τα δόντια τους γίνοταν ευαίσθητα και το στόμα και τα χείλη τους πρίζονταν και πονούσαν. Όταν ξεκινούσε η διαδικασία μαυρίσματος τότε επί μία εβδομάδα περνούσαν ένα βερνίκι με πούδρα, χυμό lime, αλουνίτη και τσόφλια καρύδας στα δόντια τους μετά το δείπνο, κοιμόντουσαν το βράδυ με κλειστό το στόμα και το αφαιρούσαν το πρωί με προσοχή. Στην διάρκεια αυτής της εβδομάδας, οι γυναίκες δεν μπορούσαν να μασήσουν το φαϊ τους και και κάποιες τροφές τους απαγορεύονταν εξ’ολοκλήρου  για να διατηρηθεί η μπογιά. Στο τέλος, περνούσαν μία μαύρη ουσία με αλουνίτη και ρετσίνι στα δόντια τους επί δύο μέρες και μια “κόλλα” από ρετσίνι καρύδας ως το νέο σμάλτο τους. Με αυτήν την διαδικασία, το μαύρο χρώμα μπορεί να διατηρηθεί άθιγκτο στα δόντια ακόμα και για σαράντα χρόνια!

Έτσι, το πρότυπο ομορφιάς “Λευκό Δέρμα, Μαύρα Δόντια” έφτασε να κυριαρχεί για αιώνες στο κεντρικό και βόρειο κομμάτι της χώρας, όταν και άρχιζε να εκλείπει λόγω της αποικιοκρατίας και της επιρροής των δυτικών προτύπων. Παρ’όλα αυτά, πολλές ηλικιωμένες Βιετναμέζες έχουν ακόμα και σήμερα μαύρα δόντια!

Αναγεννησιακά Μέτωπα

Μάλλον το πρότυπο ομορφιάς από την Αναγέννηση που μας έρχεται κατευθείαν στο μυαλό είναι η   Αφροδίτη του Bodicelli. Και ενώ ο πίνακας πράγματι συγκεντρώνει στο πρόσωπο της Αφροδίτης πολλά από τα πρότυπα ομορφιάς των γυναικών για την εποχή, όπως ξανθά μαλλιά, χλωμό δέρμα, μικρό στόμα, απαλά χαρακτηριστικά και μικρό στήθος, παραλύπει να μας υποδείξει ένα άλλο σημαντικό χαρακτηριστικό που θεωρούταν όμορφο: το πολύ μεγάλο κούτελο!

Βλέπωντας πολλά από τα γαμήλια πορτραίτα της εποχής οι νέες εμφανίζονται συχνά να έχουν  ένα διακριτό κούτελο που φτάνει ψηλά στο κεφάλι τους. Και ενώ ακόμα και σήμερα, ένα μεγάλο κούτελο δεν αποτελεί κάτι ασυνήθιστο, οι γυναίκες της Αναγέννησης πήγαιναν την τάση στο επόμενο επίπεδο…

Ξυρίζοντας ή βγάζοντας μία μία τις τρίχες της γραμμής των μαλλιών τους ή και ακόμα χρησιμοποιώντας “καυστικά” καλλυντικά από ξύδι, λεμόνι και κοπριά γάτας(!) οι γυναίκες σήκωναν το μετωπό τους μέχρι και την κορυφή της κεφαλής τους! Τα φρύδια έπρεπε επίσης να είναι ισχνά. Δημιουργούνταν έτσι συνολικά η αίσθηση ενός μακρύτερου λαιμού και μακρύτερου σχήματος προσώπου που θεωρούνταν επιθυμητά και αναδεικνύονταν από τους ζωγράφους στα γνωστά πορταίτα σε προφιλ. Φυσικά και η Καθολική Εκκλησία εναντιωνόταν σε αυτήν την “ματαιόδοξη” αποτρίχωση της κεφαλής. 

Το Chic της Φυματίωσης

Έχουμε ήδη μιλήσει εκτενέστερα για αυτό το πρότυπο ομορφιάς σε προηγούμενο άρθρο, αλλά αξίζει να αναφερθεί και εδώ πόσο παράξενο είναι ότι στα μέσα του 1800 στην Β.Ευρώπη τα συμπτώματα της φυματίωσης έφτασαν να αποτελούν πρότυπο ομορφιάς.

Η φυματίωση ήταν η πανδημία της εποχής που αποδεκάτιζε γενεές ανθρώπων και όμως είχε ρομαντικοποιηθεί ως η αρρώστια των πλούσιων, αδύναμων και αθώων νεαρών γυναικών  που αγιοποιούνταν ενώ πέθαιναν αργά και βασανιστικά. Έτσι η ομορφιά και η μόδα άρχισε να μιμείται τα σημάδια της νόσου στο κορμί.

Τα πρόσωπα έπρεπε να μοιάζουν χλωμά και νωχελικά, αδύνατα με βαθουλωμένα μάτια και μ’ ένα απαλό κοκκινάδι στα μάγουλα και στα χείλη, όπως όταν ανεβαίνει ο πυρετός. Ενώ το σώμα πλαισιώνονταν από μεγάλους ώμους, στενή μέση και πληθωρικές φούστες για να μοιάζει αδύνατο και εύθραστο.

Μυτερά Δόντια

Η παραποίηση του σώματος δεν αφορά μόνο το δέρμα ή τα χαρακτηριστικά του πρόσωπου αλλά αφορά και τα δόντια. Πολλές εθνότητες  και φυλές ανά τον κόσμο δεν θεωρούν ότι τα ίσια και ευθυγραμμισμένα δόντια είναι το ιδανικό χαμόγελο αλλά ότι αντίθετα τα δόντια και ειδικά οι κυνόδοντες πρέπει να είναι μυτεροί ή  και λιμαρισμένοι.

Το λιμάρισμα των δοντιών απαντάται σε πολλές φυλές της Νότιας και Κεντρικής Αφρικής όπως οι Αφαρ (Αιθιοπία), οι Μακοντε (ΝΑ Τανζανία), οι Μπέμπα (Ζάμπια), οι Γιαο (Μαλάουι) και πολλές από τις εθνικές ομάδες του Κονγκό (Ζαπο Ζαπ). Οι λόγοι για αυτήν την πρακτική είναι πολλοί, μπορεί για παράδειγμα να αποτελεί τελετουργία ενηλικίωσης για τα αγόρια γιατί έτσι αποδεικνύουν ότι αντέχουν τον πόνο. Σε μέρη του Σουδάν, η τελετουργία πρόσφερε ειδική προστασία στα μέλη της κοινότητας που θα γίνοταν πνευματικοί ηγέτες. Για τους Πα της Τανζανίας τα λιμαρισμένα δόντια είναι σημάδι αρρενωπότητας γιατί μοιάζουν με αυτά του κροκόδειλου. Ενώ σε άλλες φυλές, όπως οι Μακόντε, η πρακτική γίνεται κυρίως για αισθητικούς λόγους σε άντρες και σε γυναίκες καθώς πράγματι πιστεύουν ότι τα λιμαρισμένα δόντια είναι ομορφότερα.

Τα λιμερισμένα δόντια βρίσκονται και σε άλλες περιοχές του κόσμου πέρα από την Αφρική. Για παράδειγμα στο Μπαλί, η τελετουργία Metatah θεωρείται το τελευταίο καθήκον του γονιού προς το παιδί και σηματοδοτεί το πέρασμα προς την ενηλικίωση. Οι κυνόδοντες παραποιούνται γιατί θεωρούνται ζωϊκό χαρακτηριστικό και το λιμαρισμά τους βοηθάει στον έλεγχο των κακών ανθρώπινων ορμών (Sad Ripu) όπως ο θυμός ή η ζήλεια. Στην ίδια περιοχή του κόσμου, η απομονωμένη Ινδονησιακή φυλή Mentawai λιμάρει τα δόντια των γυναικών τους για να νιώσουν όμορφες ενώ ενηλικιώνονται. 

Face Tattoos 

Στον δυτικό κόσμο τα τατουάζ προσώπου αποτελούν ταμπού.  Πολλοί tattoo artists αρνούνται να κάνουν τατουαζ στο πρόσωπο των πελατών τους, ειδικά όταν εκείνοι είναι νέοι, ενώ υπάρχουν πολλές προκαταλήψεις στους εργασιακούς χώρους για τα τατουαζ σε εμφανή σημεία. Τα τατουάζ προσώπου θεωρούνται πολλές φορές “trashy” και συνδέονται με περιθωριοποιημένες υποκουλτούρες ή και την εγκληματικότητα. 

Σε αντίθεση με όλα αυτά για τους ιθαγενείς Inuit του αρκτικού κύκλου τα τατουαζ προσώπου είναι κεντρικά και ιερά στην κουλτούρα τους. Κάθε σημάδι στο πρόσωπο, συμβολίζει διαφορετικές επιτυχίες στη ζωή του ατόμου, πχ το V στο μέτωπο συμβολίζει την γυναικεία ενηλικίωση, οι γραμμές στο σαγόνι την πρώτη περίοδο. Τα σημάδια συνδέοουν πνευματικά τις γυναίκες Inuit με την θεά Sedna, ολοκληρώνουν την ομορφιά της και εξασφαλίζουν την μετάβαση τους στην επόμενη ζωή. Ενώ πρακτικά, μέσα στο σκληρό αρκτικό τοπίο τα τατουαζ ξεχώριζαν το κάθε άτομο και αποδείκνυαν την φυλετική του ταυτότητα.

Για δεκαετίες τα τατουαζ προσώπων καταδιώχθηκαν από τους αποικιοκράτες και τους ιεραπόστουλους σε μια συστηματική προσπάθεια αφανισμού του πολιτισμού των Inuit. Όμως παρά τις αντιξοότητες η πρακτική συνεχίζεται μέχρι σήμερα και ανθεί ξανά στους νέους που τιμούν τους προγόνους και την ταυτοτητά τους με αυτόν τον τρόπο.