Κατά τον πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, η γερμανική βιομηχανία του σινεμά ήταν σχεδόν ανύπαρκτη, καθώς οι εισαγόμενες αμερικάνικες και γαλλικές ταινίες είχαν απαγορευτεί. Η γερμανική κυβέρνηση εκείνης της περιόδου σκόπευε να χρησιμοποιήσει το σινεμά σαν μέσο προπαγάνδας. Η στρατιωτική επικράτηση της χώρας στις κατακτηθείσες περιοχές δεν ήταν αρκετή, θα έπρεπε να επικρατήσει και η γερμανική αισθητική. Για τον σκοπό αυτόν, η κυβέρνηση προχώρησε στην ακριβότερη έως τότε κατασκευή στούντιο παγκοσμίως, το στούντιο UFA και προσέλαβε ειδήμονες κινηματογράφου από όλον τον κόσμο για τη δημιουργία σύντομων φιλμ προπαγάνδας.

Η Γερμανία όμως χάνει τον πόλεμο και το 1919 βρίσκεται σε βαθιά εσωτερική πολιτική κρίση, ενώ το στούντιο UFA μένει ανεκμετάλλευτο. Εκείνη την περίοδο, δύο νέοι Γερμανοί κινηματογραφιστές, οι Carl Mayer και Hans Janowitz, αποφασίζουν να δημιουργήσουν ένα σενάριο για να αποτυπώσουν τη φρίκη του πολέμου και τη δυσαρέσκειά τους για τη γερμανική κυβέρνηση. Το ρεύμα που ακολουθούν είναι αυτό του εξπρεσιονισμού και την ταινία αναλαμβάνει να σκηνοθετήσει ο Robert Wiene. Κάπως έτσι γεννιέται το The Cabinet of Dr. Caligari (1920), η πιο αντιπροσωπευτική ταινία του ρεύματος που μετέπειτα γίνεται γνωστό ως Γερμανικός Εξπρεσιονισμός. Η ταινία γίνεται τεράστια επιτυχία, όχι μόνο στη Γερμανία, αλλά και στις ΗΠΑ και τη Γαλλία. Πολύ σύντομα, οι αμερικάνικες και γαλλικές εταιρείες παραγωγής δημιουργούν ταινίες-αντίγραφα του Dr. Caligari, υιοθετώντας τα χαρακτηριστικά και την αισθητική του Γερμανικού Εξπρεσιονισμού.

Η αισθητική αυτή του Γερμανικού Εξπρεσιονισμού έγινε η βάση για τα genres των ταινιών τρόμου και επιστημονικής φαντασίας λόγω της ζοφερότητας και της δυστοπικότητας που την χαρακτηρίζει. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω μίας σειράς τεχνικών που το ρεύμα αυτό υιοθέτησε από τον εξπρεσιονισμό στην τέχνη. Στον φωτισμό χρησιμοποιήθηκε ευρέως η τεχνική Chiaroscuro που αναπτύχθηκε από τον ζωγράφο Caravaggio, σύμφωνα με την οποία το φως εισέρχεται στο πλάνο από την πάνω αριστερή γωνία και φωτίζει το αντικείμενο που βρίσκεται στο κέντρο, αφήνοντας τα υπόλοιπα στοιχεία του πλάνου στις σκιές και δημιουργώντας έτσι μία απόκοσμη αίσθηση. Οι σκηνές αποτελούνταν από στατικές συνθέσεις, ενώ όταν υπήρχε κίνηση, αυτή ήταν μη-ρεαλιστική και γκροτέσκ, το οποίο, στην περίπτωση του The Cabinet of Dr. Caligari, συμβόλιζε την εσωτερική μεταστροφή που βιώνουν οι άνθρωπο στον πόλεμο. Οι χαρακτήρες έχουν γκόθικ εμφάνιση, με σκούρα κουστούμια και έντονο μακιγιάζ στα χρώματα του μαύρου και του άσπρου. Η θεματολογία των ταινιών αφορούσε συνήθως μεταφυσικές εμπειρίες ενώ σχεδόν πάντα στην πλοκή υπήρχε ο φόνος και ο θάνατος.

Οι βασικοί εκπρόσωποι του ρεύματος του Γερμανικού Εξπρεσιονισμού είναι οι Robert Wiene, Friedrich Wilhelm Murnau και Fritz Lang, με τον τελευταίο να δημιουργεί την πρώτη ταινία science fiction που έγινε ποτέ, την Metropolis (1927), η οποία οδήγησε και στην χρεωκοπία του στούντιο UFA.

Ο Γερμανικός Εξπρεσιονισμός εμπνεύστηκε από την ανάγκη απεικόνισης του ανθρώπινου ψυχισμού. Σε αντίθεση με τον Γαλλικό Ιμπρεσιονισμό που επικεντρώνεται στην απεικόνιση του ασυνειδήτου, ο Γερμανικός Εξπρεσιονισμός στοχεύει στην ανάδειξη της σημασίας του ανθρώπινου συναισθήματος σε μία περίοδο που είτε υποτιμάται είτε αγνοείται παντελώς από τα εκάστοτε καθεστώτα. Από την αναπαράσταση του τρόμου του πολέμου και της αγωνίας για επιβίωση εμπνεύστηκαν μετέπειτα οι δημιουργοί ταινιών τρόμου με σκοπό να χειραγωγήσουν και να αναπαράγουν εν τέλει τα συναισθήματα αυτά στο κοινό τους. Παρά την πάροδο ενός αιώνα, οι τεχνικές που εισήγαγε ο Γερμανικός Εξπρεσιονισμός αξιοποιούνται μέχρι και σήμερα στις ταινίες τρόμου και επιστημονικής φαντασίας.

Μάνος Κουνενός