Παρατηρείτε κάτι παράξενο; Στην παραπάνω εικόνα βλέπουμε έναν όχι και τόσο συνηθισμένο χάρτη του Παρισιού. Αυτό που τον καθιστά ξεχωριστό είναι ότι πρόκειται για έναν ψυχογεωγραφικό χάρτη, όπως σχεδιάστηκε το 1957 από τον Γκι Ντεμπόρ.
Η Ψυχογεωγραφία, ως παρακλάδι της περιβαλλοντικής ψυχολογίας συνδυαζόμενο με την πολεοδομία και την αρχιτεκτονική, έρχεται να αντιταχθεί στον εγκαθιδρυμένο τρόπο οργάνωσης και δόμησης του σύγχρονου αστικού (και όχι μόνο) περιβάλλοντος. Τον όρο εισήγαγαν για πρώτη φορά οι Σιτουασιονιστές (ή αλλιώς “Καταστασιακοί”) στα μέσα του 20ου αιώνα, με σημαντικότερο εκπρόσωπο τον Γκι Ντεμπόρ. Η ιδεολογία τους αντιτίθεται στην καπιταλιστική τάξη πραγμάτων αντιπροτείνοντας ένα μοντέλο ζωής, ιδίως μέσα στις μεγαλουπόλεις, όπου η πραγματικότητα μπορεί να συνυπάρξει και να αλληλεπιδράσει με την τέχνη, την αρχιτεκτονική και την πολιτική.
Για να κατανοήσουμε την Ψυχογεωγραφία, ο όρος “dérive” στα γαλλικά είναι κομβικός. Σημαίνει το να “παρασύρεται” κανείς μέσα στο αστικό τοπίο, να χάνεται εξερευνώντας χωρίς περιορισμούς. Σύμφωνα με αυτή την ιδανική ψυχογεωγραφική θεώρηση της πόλης, ο άνθρωπος μπορεί να περιπλανηθεί ελεύθερα στις διάφορες γειτονιές και συνοικίες. Τα σύνορα μεταξύ ευπορότερων και φτωχότερων περιοχών γίνονται πλέον δυσδιάκριτα. Ο περιπατητής μπορεί να αποδώσει τα προσωπικά του, μοναδικά νοήματα σε κάθε τι που συναντά και του τραβά την προσοχή. Η ίδια η πόλη δεν είναι πια κάτι αντικειμενικά προσδιορισμένο από κάποιο συγκεκριμένο πολεοδομικό χάρτη, αλλά κάτι που κατασκευάζεται από κάθε άτομο ξεχωριστά με βάση τα βιώματά του μέσα σε αυτή. Το ίδιο μέρος αποκτά διαφορετική βαρύτητα και σημασία αναλόγως με τι μπορεί να συνδυαστεί συνειρμικά στο μυαλό κάθε περιπλανώμενου. Ακόμα και η μετάβαση από το ένα μέρος στο άλλο μπορεί να συμβεί διαισθητικά ή με σημεία αναφοράς που διαφέρουν από άτομο σε άτομο. Η έννοια του προσανατολισμού, λοιπόν, εντός του συμβατικού χάρτη καταρρίπτεται.
Ας δούμε ένα παράδειγμα από το dérive ενός περιπατητή στην Ολύμπια της Ουάσιγκτον στην Αμερική, όπως το αντλούμε από την πλατφόρμα κατασκευής ψηφιακών χαρτών ArcGis Online :
Τα σημεία τα οποία τράβηξαν την προσοχή του περιπλανώμενου στο χάρτη εντοπίζονται με μπλε, πορτοκαλί και κίτρινο χρώμα. Η περιπλάνηση ξεκίνησε από συγκεκριμένες βιβλιοθήκες της πόλης και κατέληξε σε ορισμένα μέρη που για κάποιο λόγο προκάλεσαν στο άτομο ιδιαίτερες συναισθηματικές αντιδράσεις:
Στην παραπάνω σημείωση βλέπουμε πως ο περιπλανώμενος, ύστερα από dérive στην δυτική πλευρά της Ολύμπια, έχει φτάσει μπροστά από μια μωβ πόρτα. Ταυτόχρονα ακούει τον ήχο του τρεχούμενου νερού από κάπου και κάτι μυρίζει όμορφα. Αισθάνεται μια εσωτερική ικανοποίηση. Στο σημείο έφτασε ακολουθώντας μια γάτα. (Φωτογραφίες από το μέρος υπάρχουν καταχωρημένες στον ιστότοπο)
Όπως φαίνεται, είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα η μελέτη του πώς μπορεί κανείς να συσχετιστεί με το χώρο και πώς μπορεί να βρει, εντέλει, τον εαυτό του “ψυχογραφώντας” το τοπίο γύρω του.
Η παραδοχή πως η πόλη ανήκει στους ανθρώπους που την κατοικούν και πως εκείνοι είναι που έχουν τον πρώτο λόγο στην οργάνωση και δόμησή της, είναι επαναστατική, όσο παράδοξο και αν ακούγεται. Αν γίνει αντιληπτό αυτό, τότε η ποιότητα ζωής στα αστικά κέντρα όχι μόνο θα βελτιωθεί σημαντικά, αλλά ταυτόχρονα θα μειωθεί και η αντιλαμβανόμενη αποξένωση προς τον συνάνθρωπο και το περιβάλλον που μας φιλοξενεί.
Από την Μαρίλια Φωτοπούλου
Πηγές:
1. iEfimerida
2. An introduction to psychogeographical psychology (Dr. Alexander J. Bridger)
3. ArcGIS Online
4. Imaginary Museum
5. Wikipedia
