Μία σύγχρονη ματιά στην “Πανούκλα” του Καμύ
Κι έτσι, παραδέρνοντας κάπου ανάμεσα σε κορυφή και σε άβυσσο, επέπλεαν μάλλον παρά ζούσαν, εγκαταλειμμένοι σε ακυβέρνητες μέρες και σε στείρες αναμνήσεις, περιπλανώμενα φαντάσματα που θα μπορούσαν ν’αποκτήσουν δύναμη μόνο αν το ‘παιρναν απόφαση να ριζώσουν στη γη της οδύνης τους.
Το παραπάνω απόσπασμα αναφέρεται στους κατοίκους του Οράν, μίας παραλιακής πόλης της Αλγερίας, η οποία μία Άνοιξη του ‘40 γνώρισε τον θανατηφόρο βάκιλο της πανούκλας. Όμως τι εννοούσε ο Καμύ όταν αναφερόταν στην πανούκλα;
Καθώς η συγγραφή της Πανούκλας συμπίπτει με την άνοδο του ναζισμού, καταλαβαίνουμε ότι ο Καμύ επιχείρησε με αριστοτεχνικό συγγραφικό λόγο να παρομοιάσει την επιδημία της εποχής με την δυστυχία και τα δεινά των ανθρώπων. Πάμε όμως στο σήμερα. Η ζωή μας επιφυλάσσει πληθώρα προβλημάτων, αυτό είναι κάτι ευρέως γνωστό και όποιος δεν το έχει συνειδητοποιήσει δεν έχει αποδεχθεί την ίδια την ανθρώπινη φύση. Ποια είναι όμως η χειρότερη συνέπεια των προβλημάτων αυτών εκτός από την στενοχώρια, τον θυμό και την απελπισία; Όπως υποστήριξε και ο Καμύ, την πρώτη θέση παίρνει η συνήθεια. Η συνήθεια στο πρόβλημα, η ασυνείδητη αποδοχή του, είναι αυτό που μετατρέπει τους ανθρώπους σε αντικείμενα, είναι αυτό που τους καθιστά ανήμπορους απέναντι στον κίνδυνο, περιπλανώμενους και περαστικούς δίχως επιθυμίες και απαιτήσεις, δίχως βούληση και τόλμη.
Ας χρησιμοποιήσουμε ως παράδειγμα την πανδημία του σήμερα. Πόσοι από εσάς δεν έχετε πει τους τελευταίους 5 μήνες έστω και μία φορά τις φράσεις “δεν έχει νόημα να το συζητάω”, “δεν θα αλλάξει τίποτα”, ή έστω να έχετε σκεφτεί πως τίποτα από αυτά που κάνετε μέσα στην καραντίνα δεν έχει νόημα, πως όλα είναι μάταια και πως όσο αυξάνονται τα κρούσματα τόσο μειώνονται οι ελπίδες σας για το μέλλον. Τόσο αυτές οι φράσεις, όσο και αυτές οι σκέψεις ίσως ακούγονται καθημερινές και επουσιώδεις πλέον, εντούτοις καθώς οι λέξεις αντικατοπτρίζουν τις εσωτερικές αναπαραστάσεις μας, δεν μπορούμε παρά να τις ερμηνεύσουμε. Αν προβούμε στην ερμηνεία τους, λοιπόν, θα διαφανεί η συνήθεια στην κλεισούρα του σπιτιού, η συνήθεια στην αποχή από τα αθλήματά μας, η συνήθεια στην εξομοίωση του διαδικτύου και της τηλεόρασης με ένα απλό μέσο άσκησης τρομοκρατίας και εξάπλωσης φόβου, η συνήθεια στην μιζέρια, η συνήθεια στην “Πανούκλα”.
Ο Καμύ κλείνει το βιβλίο του ως εξής: «Και ακούγοντας τις φωνές της χαράς που ανέβαιναν πάνω απ’ την πόλη, ο Ριέ θυμήθηκε πως αυτή η χαρά δεν είναι ποτέ ανέφελη. Γιατί γνώριζε κάτι που αγνοούσε το χαρούμενο πλήθος, κι ας μπορεί κανείς να το βρει στα βιβλία, πως ο βάκιλος της πανούκλας δεν πεθαίνει ούτε χάνεται ποτέ, πως μπορεί να μείνει δεκάδες χρόνια ναρκωμένος στα έπιπλα και στα ρούχα, περιμένοντας υπομονετικά μέσα στα δωμάτια, τα υπόγεια, τα σεντούκια, τα μαντίλια, τα χαρτιά, και πως θα ερχόταν ίσως μια μέρα που η πανούκλα, για να βασανίσει ή για να διδάξει τους ανθρώπους, θα ξυπνούσε και πάλι τα ποντίκια της και θα τα έστελνε να ψοφήσουν μέσα σε μια ευτυχισμένη πόλη». Η ανθρώπινη δυστυχία αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ζωής. Η αντιμετώπισή της όμως είναι κάτι διαφορετικό. Η επανάσταση απέναντι στην Πανούκλα, απέναντι στην δυστυχία και η απάρνηση της συνήθειας είναι μερικά από τα σημαντικότερα όπλα του ανθρώπου. Το ερώτημα είναι κατά πόσο θέλουμε να τα αξιοποιήσουμε. Η ”Πανούκλα” δεν εξαλείφεται, βρίσκεται πάντοτε σε λανθάνουσα κατάσταση, αναμένοντας την ώρα που το “ανοσοποιητικό μας”, το μυαλό μας, η λογική μας, θα καταστούν αδύναμα. Τι λέτε, θα την αφήσουμε να εισβάλλει;
Αρχική δημοσίευση: t.a.m book blog
Ρωξάνη Τσώνη
